محمدحسین فروغی از رجال صاحب علم و معرفت و ادب در دوره قاجار به‌ شمار می‌رود. وی در اشعار و نوشته‌های خود به ادیب تخلص می‌نمود. لقب فروغی را ناصرالدین شاه به او داد. او پدر محمدعلی فروغی، ادیب و سیاست‌مدار نامدار، می‌باشد. محمدحسین فروغی استاد ادبیات فارسی مدرسه علوم سیاسی تهران و مؤسس روزنامه تربیت، اولین روزنامهٔ غیردولتی ایران، بود...لقب ذکاءالملک، ابتدا از آن محمدحسین فروغی بود و پس از وی بود که پسرش محمدعلی خان به دستور محمدعلی شاه ملقب به ذکاءالملک دوم شد؛ از این‌ رو برای پرهیز از اشتباه ، گاه به محمدحسین خان فروغی «ذکاءالملک اول» نیز می‌گویند... خود ذکاءالملک اول درباره لقب فروغی (از ناصرالدین شاه) چنین گفته‌است:
فروغ یافت چو از مدح شاه ، گفته ی من / مرا خدیو معظم ، لقب فروغی داد
//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C [1]

محمدحسین خان فروغی در جوانی مشغول به تجارت شد و متضرر گردید و سرمایه خود را به کلی از دست داد. مدتی در "بندرلنگه"و "جهرم" و مدتی نیز در "فسا" و "یزد" بود. از یزد به کرمان رفته و در دستگاه "محمداسماعیل­خان" حاکم کرمان وارد شد. در زمانی که "اعتمادالسلطنه" وزیر انطباعات و دارالترجمه بود. محمدحسین در کار مطبوعات با او همکاری می­کرد و بعد به مدیری دارالترجمه و مترجم زبان عربی و فرانسه با حقوق ماهی ٤٠تومان رسید.
//www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40865 [2]

محمدحسین خان فروغی به واسطه دوستی و هم فکری که با میرزا ملکم خان داشت در دوران ناصری، مدتی تحت تعقیب یا طرف بی اعتنایی واقع شد.
//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C [3]

میرزا مَلْکَم خان معروف به ناظم‌الدوله، از مشهورترین فراماسون‌های دوره قاجار بود.
//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86 [4]

سعيده سلطاني مقدم در مقاله ای در مورد خاندان فروغی نوشته است : "خاندان فروغی که سرسلسله آن­ها از یهودیان بغداد بودند، بعدها در اصفهان ساکن شده، همگی اهل ادب و علم بوده­اند. میرزامحمدحسین فروغی در دستگاه ناصرالدین شاه وارد می­شود و جایگاه خود را به دست می­آورد. بعدها فرزندان او محمدعلی­فروغی و ابوالحسن که از همه مهم­تر محمدعلی­فروغی نخست­وزیر معروف دوران بحرانی سال­های اشغال (شهريور ١٣٢٠) است، راه پدر خود را به شایستگی ادامه می­دهند و در دربار و دستگاه به موقعیت­های برجسته دست پیدا می­کنند. فرزندان محمدعلی­فروغی، محمود، محسن و مسعود نیز همگی با تحصیلات عالی موقعیت­های ممتازی به دست می­آورند".
//www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40865 [5]

روزنامه ی تربیت که به صاحب امتیازی و مدیری محمدحسین خان فروغی (ملقب به ذکاء الملک فروغی) تهــران تأسیس شد به علت درج مقالات سودمند و مفید پیوسته مورد توجه اندیشمندان بوده و بخصوص از لحاظ نشر فارسی و زیبایی خط جای خاصی را در میان روزنامه های فارسی زبان به خود اختصاص داده است.اولین شماره روزنامه تربیت در ٤ صفحه به قطع بزرگ به خط نستعلیق و کاغذ مرغوب در تاریخ پنج شنبه یازدهم رجب ١٣١٤ قمری مطابق هفدهم دسامبر ١٨٩٦ میلادی منتشر شده است.حیات روزنامه تربیت مدت ٩ سال بود که در این مدت جمعاً ٤٣٤ شماره در ٢٤٩٢ صفحه منتشر شده است و آخرین شماره آن در تاریخ پنج شنبه ٢٩ محرم ١٣٢٥ انتشار یافت.علت تعطیل شدن روزنامه تربیت ضعف و پیری و ناتوانی ذکاء الملک بوده است.
//www.malekmuseum.org/fa/library/press-tarbiat.php [6]

وقتی که ناصرالدین شاه در روز جمعه ۱۷ ذیقعده ۱۳۱۳ هجری قمری به ضرب گلوله میرزا رضا کرمانی از پای درآمد، محمدحسین فروغی به فرزندش محمدعلی خان فروغی گفت که: «همین که نوبت سلطنت مظفرالدین شاه رسید، من که دست از طبیعت خود نمی‌توانستم بردارم، اولین روزنامه غیردولتی را در همین شهر طهران تاسیس کرده و مندرجات آن را مشتمل بر مطالبی قرار دادم که کم کم چشم و گوش مردم به منافع و مصالح خودشان باز شود. این روزنامه را تربیت نام گذاشتم». وی پس از جلوس مظفرالدین شاه اوضاع را برای انتشار روزنامهٔ غیردولتی تا حدودی مناسب دید و امتیاز روزنامه را از وزارت انطباعات گرفت.
در سرمقاله‌های تربیت بارها در بارهٔ اهمیت علوم ومعارف در پیشرفت و ترقی ملل و اقوام سخن گفته شده و تأکید گردیده‌است که تربیت جریده‌ای علمی و ادبی و سیاسی است و هدف از نگارش آن بسط معرفت و بصیرت و رهایی از نادانی است. همچنین این روزنامه، ساده‌کردن مطالب را برای بهره‌مندی عموم از وظایف خود شمرده است. تربیت، اخبار علمی و اجتماعی و سیاسی داخلی و خارجی و مقالات و مطالب تألیف و ترجمه شدهٔ آموزنده داشت و در مقالات گوناگون، از جمله «استعداد اهل ایران» و «استعداد علمی مردم ایران» و «استعداد صنعتی مردم ایران»، بر قابلیت‌ها و استعدادهای مردم ایران، تأکید می‌کرد و مردم را به فراگیری علوم و فنون فرا می‌خواند. شرح حال دانشمندان و هنرمندان و سیاست‌مداران، از جمله نیوتن، پاستور، گوتنبرگ، گالیله، واشنگتن، حافظ و خیام، غالباً به صورت پاورقی در شماره‌های پیاپی درج می‌شد تا زندگی‌شان سرمشق قرار گیرد... محمدعلی فروغی دربارهٔ پدرش چنین روایت می‌کند: «... من هم آن وقت به درجه‌ای رسیده بودم که در کار روزنامه با من گفتگو می‌کرد. یک روز پرسید مقاله‌ای که امروز برای روزنامه نوشته‌ام خواندی؟ عرض کردم:بلی. پرسید: دانستی چه تمهید مقدمه‌ای می‌کنم؟ من در جواب تأمل کردم. فرمود: مقدمه می‌چینم برای این که به یک زبانی حالی کنم که کشور قانون لازم دارد. مقصودم این است که این حرف را به صراحت نمی‌توانست بزند و برای گفتن آن لطایف الحیل می‌بایستی بکار برد...»
//fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA_(%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87 [7])

وقتی در سال ۱۲۷۸ خورشیدی مدرسه علوم سیاسی به همت نصرالله خان مشیرالدوله جهت تربیت کادر وزارت خارجه به همت دوتن از پسرانش مؤتمن‌الملک و مشیرالملک (بعدها مشیرالدوله) تاسیس شد محمدحسین خان ذکاءالملک به ریاست مدرسه و فرزندش محمدعلی فروغی به معاونت و استادی این مدرسه منصوب شدند. پدر و پسر در تدریس تاریخ، فلسفه، ادبیات، مبانی علوم سیاسی سعی و اهتمام داشتند و محمدحسین فروغی به زبان فرانسه و عربی و محمدعلی فروغی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، عربی به طور کامل و آلمانی به قدر فهم مطالب آگاهی داشت و برای تدریس، جزواتی را از زبان‌های خارجی به فارسی ترجمه می‌کردند
//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C [8]

مشخصات دیوان اشعار محمدحسین خان فروغی
//ical.ir/index.php?option=com_moshar&view=book&id=905095&Itemid=103 [9]

می‌توان به جرات محمدحسین خان فروغی را با نوشتن کتاب‌های مختلف فلسفی، تاریخی، ادبی و کتاب‌هایی مانند تاریخ سلاطین ساسانی، تاریخ اسکندر کبیر، غرایب زمین و عجایب آسمان، ترجمه سفر دور دنیا در هشتاد روز از ژول ورن و بالاخره کتاب باارزش دستور حکومت، ترجمه ی نامه علی بن ابی‌طالب به مالک اشتر و ده‌ها جلد کتاب علمی و فلسفی دیگر او را با دالامبر نویسنده دایرةالمعارف و ولتر مورخ بزرگ فرانسه مقایسه کرد.
//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C [10]

میرزا محمدحسین فروغی ذکاءالملک در سال ١٣٢٥قمری در سن ٧٠ سالگی در تهران درگذشت و در "ابن­بابویه" به خاک سپرده شد.
//www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40865 [11]

 مشخصات مدفن محمدحسین فروغی
//www.madfan.ir/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C-%D8%B0%DA%A9%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/ [12]

 محمد حسین فروغی بنا بر دانشنامه آریانیکا
//arianica.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AE%D9%84%D8%B5-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A8-%D9%88-%D9%85%D9%84%D9%82%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D8%B0%DA%A9%D8%A7%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9 [13]

در ادامه

خدمتگزاران فرهنگ ایران : ۲ - محمد علی فروغی ذکاءالملک دوم
خدمتگزاران فرهنگ ایران : ۳ - استاد حبیب یغمایی ..... و بیشتر

نظر شما چیست؟

xxxxxxxxxx