در این قسمت که قسمت سی و ششم مجموعه ی کارپردازان انگلیس در ایران است به معرفی چهل و یکمین کارپرداز یعنی دکتر مرتضی یزدی می پردازیم

٤١ - دکتر مرتضی یزدی

دکتر مرتضی یزدی فرزند شیخ محمدحسین ندوشنی و صفیه ی یزدی بود. شیخ محمد حسین ندوشنی،  یکی از مجتهدین نوگرا و مشروطه خواه بود که به نمایندگی از مراجع هوادار مشروطیت از نجف عازم تهران شده به حمایت از آزادی خواهان برخاسته در سالهای بعد به نمایندگی مردم تهران راهی مجلس شورای ملی گردید. پدر دکتر یزدی مدتی نیز عنوان مذهبی و حقوقی حاکم شرع تهران و ریاست دادگاه های دعاوی را داشت. مادر دکتر یزدی، خواهر مجتهد معروف میرزای شیرازی و زنی روشنفکر و با سواد بود که پایه گذار یکی از نخستین مدارس مخصوص دختران تهران گردیده در انجمنهای زنان نواندیش اواخر عهد قاجار فعالیت ها کرد. شیخ محمد حسین ندوشنی یزدی رییس سنی مجلس موسسان اول نقشی غیرقابل انکار در خلع قاجاریه داشت و به همین سبب در نزد پهلوی اول احترامی خاص یافته بود
//iranetanhaa.blogfa.com/post-46.aspx [1]

مرتضی یزدی فرزند شیخ محمد حسین یزدى در ١٢٧٨ در تهران تولد یافت. تحصیلات مقدماتى را در تهران در مدرسه سن‏لوئى انجام داد. در ۱۳۰۵ از طرف دولت با شهریه‏اى به ماخذ ماهیانه سى تومان براى تحصیل علم پزشكى به آلمان اعزام شد. در ١٣٠٧ مجلس شوراى ملى سى تومان اضافه شهریه براى او تعیین نمود و در همان قانون تأكید شد چنانچه نامبرده زودتر از پنج سال تحصیلات خود را پایان دهد بقیه شهریه یكجا به وى داده خواهد شد تا وسائل پزشكى خریدارى نماید. یزدى در آلمان تحصیل پزشكى را پایان برد ضمنا با افكار و عقاید سوسیالیستها و كمونیستها آشنایى یافت، مخصوصا دوستى و نزدیكى وى با دكتر تقى ارانى او را بیشتر به این عقاید نزدیك كرد. وقتى به ایران بازگشت ضمن دائر كردن مطب مداواى بیماران و تدریس زبان و ادبیات آلمانى، در مدرسه صنعتى به تبلیغ مرام خویش پرداخت و قسمتى از درآمد مطب خود را براى مخارج در اختیار دكتر ارانى قرار مى‏داد. سرانجام فعالیت آنان فاش شد و شهربانى آنها را كه ۵۳ نفر بودند بازداشت كرد. یزدى در دادگاه محكوم به پنج سال زندان شد. در ١٣٢٠ مانند سایر زندانیان سیاسى آزاد شد و در پى افكندن حزب توده با سایر یاران خویش به تلاش افتاد و سرانجام حزب توده با تلاش اكثریت ۵۳ نفر بنیان گرفت. یزدى در ١٣٢٥ در كابینه‏ى ائتلافى قوام‏السلطنه وزیر بهدارى گردید و چند ماهى وزیر بود تا به اتفاق سایر همكاران همفكر خود از عضویت دولت كنار رفتند.
//www.rasekhoon.net/mashahir/show-120148.aspx [2]

دکتر مرتضی یزدی در جریان ترور نافرجام شاه در نیمه بهمن ۱۳۲۷به همراه گروهی از رهبران حزبی دستگیر و مدتی نیز به یزد تبعید شد. وی در دوره زمامداری رزم آرا به همراه برخی زندانیان توده ای از زندان قصر گریخت.در سالهای نخست وزیری مصدق به عرصه پرتلاطم سیاست بازگشت و بعد از حوادث ۲۸مرداد دوباره دستگیر و این بار به اعدام محکوم شد اما چند عامل باعث عفو و بخشودگی وی گردید. اول اینکه محمدرضاشاه،  خاندان پهلوی را مدیون تلاشهای شیخ محمدحسین یزدی در مجلس موسسان اول می دانست. مورد دیگر اما پادر میانی سیدضیاء الدین طباطبایی و نیز ابراهیم حکیمی بود که هر دو به خان عموهای دربار معروف بودند و بواسطه سابقه شان در امر سیاست ، شاه حرفشان را زمین نمی انداخت که اولی بواسطه هشهری بودن و دومی به موجب پیمان فرزند خواندگی به میان آمده جان دکتر یزدی را از مرگ رهانیدند
//iranetanhaa.blogfa.com/post-46.aspx [3]

سیدضیاء الدین طباطبایی از کارپردازان انگلیس در ایران بود
//www.iranian.com/main/blog/all-iranians-57 [4]

ابراهیم حکیمی از کارپردازان انگلیس در ایران بود
//www.iranian.com/main/blog/all-iranians-70 [5]

بعد از حوادث ۲۸ مرداد دکتر یزدی مثل بسیاری از توده‏ای‏‏ها دستگیر و زندانی شد. در زندان ، امیر اسدالله علم او را متقاعد کرده بود که چنانچه در نامه‏ای‏ به شاه اظهار ندامت کند و از حزب توده ابراز بیزازی کند ، برای رهایی او از زندان خواهد کوشید. دکتر یزدی چنین کرد و علم نیز بقول خود وفا نمود، دکتر مرتضی یزدی مشمول «الطاف و عفو ملوکانه» قرار گرفت و از زندان خلاص شد. دوستی و مودت بین این دو نیز ادامه یافت و دکتر یزدی زیر چتر حمایت و مهر و محبت اسدالله علم قرار گرفت
//www.oral-history.ir/show.php?page=books&id=338 [6]

دکتر یزدی بعد از رهایی از زندان چون وضع مالى خوبى نداشت در وزارت كار به عنوان مترجم آلمانى استخدام شد. از شیر و خورشید سرخ نیز مبلغى در ماه حقوق دریافت مى‏كرد.
//www.rasekhoon.net/mashahir/show-120148.aspx [7]

حسین و فریدون فرزندان دکتر مرتضی یزدی هستند از مادر آلمانی. ... دراین دفتر، از بگو مگو ها واختلاف های یزدی و کیانوری، مطالبی مطرح شده که در کنار عادت های زشتِ اجتماعی ، اساسِ متلاشی شدن حزب را یادآور می شود. وقتی درست دقت می کنی می بینی همه در یک گروه ولو کوچک باهم اختلاف دارند. کمتر اتفاق افتاده دوسه نفرهمرأی و هم عقیده باشند. حاصل این تشتت ها را حسین به درستی درک کرده که میگوید: «کیانوری همیشه مخالف پدرم بود. و در جلسات هیئت اجرائی حزب توده رسما پدرم را جاسوس انگلیس خطاب می کرد. حتی شنیده ام که کار به زد وخورد در کمیته اجرائی هم رسیده بود»
//asre-nou.net/php/view.php?objnr=22922 [8]

دکتر مرتضی یزدی در سال ۱۳۵۶در کاخ نیاوران به دیدار شاه رفت. وی در آن سالها مطبی داشت در تهران و به امر طبابت مشغول بود.دکتر یزدی تا اوایل دهه ی شصت زنده بود و بعد  از انقلاب هیچگاه به سیاست نظر نکرد.
//iranetanhaa.blogfa.com/post-46.aspx [9]

تصاویر

مرتضی یزدی، از رهبران حزب توده ایران که پس از حوادث ۲۸ مرداد دستگیر شد
//gdb.rferl.org/E3FE416A-2633-44E9-BB8D-2A020492A190_mw800_s.jpg [10]

از راست به چپ : فریدون كشاورز، ایرج اسكندری ، اللهیار صالح و مرتضی یزدی ( چهارتن از وزرای ائتلافی حزب توده در كابینه قوام )
//www.irdc.ir/storage/Images/20120419135949cgb-20617.jpg [11]

کارپردازان انگلیس در ایران : قسمت ٣٢ [12] - قسمت ٣٣ [13]  -  قسمت ٣٤
[14] - ۳۵ [15] قسمت

نظر شما چیست؟

xxxxxxxxxx