سمپاشی هدفمند

نصیر مشکوری

بخشی از موسیقی غیر مجاز ایران – رپ و راک- بالاخره بعد از گذشت یک دهه، شوک بزرگی به مسئولین گروه اجتماعی شبکه 3 سیما وارد کرد و موجب تهیه و ساخت فیلم به اصطلاح مستند به نام «شوک» گردید. واقعیت این است که این فیلم اصلاً خصوصیات یک فیلم – مستند – را ندارد.

“Shock” documentary part 1 — part 2 — part 3

آنچه که یک فیلم مستند را از یک فیلم تبلیغاتی کوتاه جدا می کند در واقع سندیت آن و ایجاد تصویری بی طرفانه با استفاده از اسناد متعدد و آمارهای معتبر و حقیقی است که با دیدگاه های گوناگون در کنار هم می نشینند تا بیننده شخصاً بتواند دریافتی منطقی از آن موضوع بدست آورد. در بسیاری مواقع حتی اگر سازندگان و یا تهیه کنندگان آگاهانه نظر بر تاثیرگذاری هدفمند بر ذهنیت مخاطب را داشته باشند، چند نظر مخالف را هم بطور پس و پیش در لابلای قطعات فیلم قرار می دهند تا حداقل حقانیت موضوع و هدف ایشان و یا دست اندرکاران پشت پرده ثابت شود.

نه تنها در فیلم شوک موضوع مورد نظر از دیدگاه های مختلف روانکاوی اجتماعی، جامعه شناسی، فرهنگی، موسیقائی و حتی مذهبی به طور صحیح موشکافی نشده، بلکه فقط سمپاشی هدفمندی می باشد علیه تحولات جاری در سلیقه فرهنگ مردم پسند و شکل گیری های جدید اجتماعی نسل جوان شهرنشین ایران. حال این دگرگونی ها می توانند سازنده باشند یا در مسیری غلط و انحرافی قرار گرفته باشند. این تحولات می توانند تهاجم فرهنگی بحساب آیند و یا جنبش های نوپردازانه و دگراندیش خرده فرهنگی باشند. اما تنها راه درک آن فقط بحث آزاد و تحقیق و شناخت آگاهانۀ این پدیده ها ست در جهت ایجاد شرایط و محیط اجتماعی سالم و سازنده برای جوانانی که – از دید این فیلم- بگونه ای از جامعه و خانواده رانده شده و به انحراف کشیده شده اند.

در این فیلم ساختگی، مشخصاً نگاهی یکطرفه و منفی به موسیقی رپ و راک ایران و حتی نوع لباس پوشیدن و مدل موی جوانان شده است. نگاهی هدفمند با چیدمان تصاویر و گفتگوهای یکسو با روانشناسان و کارشناسان انتخابی و نظر پرسی های بی پایه واساس از جوانانی که ناآگاه از گزینه های خود هستند. در فیلم «شوک» بی آنکه از دیدگاه های سازندگان این نوع موسیقی ها و آگاهان از این نوع گرایش های اجتماعی پرس و جو شود نتیجه گیری نامنصفانه ای از نوع زندگی و سلیقه های متجددانۀ جوانان گرفته شده است. از اینرو بد نیست به گونه ای حتی با نوشتاری کوتاه این موج موسیقی متفاوت نسل معاصرمان را مستند کرده و به سازندگان و مخاطبین فیلم «شوک» دیدگاههای دیگری را نیز نشان دهیم.

از آنجائی که در این فیلم تلاش بر انحراف افکار عمومی و ارتباط این جوانان و موسیقی مورد علاقه آنان به شیطانپرستی و مواد مخدر بوده و همچنین بیشترین حمله بطرف موسیقی و موسیقی پردازان رپ فارسی شده، بد نیست ما نیز بیشتر بر روی این نوع موسیقی تمرکز کنیم و بطور خیلی خلاصه به آن بپردازیم. به امید آنکه آموزنده و روشنگرانه باشد.

فرهنگ هیپ هاپ و موسیقی – رپ- به عنوان یکی از شاخه های چهارگانۀ این فرهنگ، موسیقی است که بیانگر خرده فرهنگ های خیابانی در محیط زندگی سازندگان آن است که عموماً جوانان هستند. از این رو رپ را می توان نوعی موسیقی کوچه بازاری یا مردمی معاصر درون-شهری حساب کرد. سادگی در تولید و تنظیم این موسیقی نیز خصوصیتی است که موجب شده تا افراد بیشتری از قشرهای متفاوت اجتماعی بتوانند از طریق ساخت و تولید آن، تنوع قابل توجهی در طرح ساختاری و محتوای آن بوجود آورند و خود و شرایط زندگی خود را براحتی بیان کنند. واقعیت این است که این ویژگی باعث می شود تا هرج و مرجی در تولید کیفی و رشد ساختاری این موسیقی ایجاد شود که آنرا می توان هم منفی دانست و هم مثبت. اما همین تنوع در گوناگونی از دیدگاه مفهومی، محتوائی و موسیقائی رویکردی است که به تنهائی موجب شکل گیری هویت واقعی این موسیقی می شود، یعنی موسیقی کوچه بازاری یا خیابانی جوانان.

رپ فارسی با پیروی از ساختار عمومی موسیقی رپ جهانی که همانا استفاده از ریتم ها و ضرب های (بیت) آهنگ های مختلف و یا اکثراً چیدمان ضرب های حاضر و آماده رایانه ای است و همچنین استفاده از زبان و اصطلاحات رایج میان جوانان، هویت حقیقی خود را حفظ می کند. از آنجائیکه ایرانیان کما بیش با شعر و شاعری رابطه تنگاتنگ دارند و زبان فارسی ذاتاً حجمی موسیقائی دارد براحتی توانسته قالب مفهومی رپ را با فرهنگ و زبان فارسی پر کند و به نفع خود، موسیقی رپ فارسی را پی ریزی کنند.

باید این را در نظر گرفت اگر موسیقی رپ آمریکائی در اواسط دهه 70 در محله های فقیرنشین و بدست ساکنین فقیر همان محله ها متولد شد، اما موسیقی رپ در ایران رابطۀ چندان عمیقی با طبقات فقیر جامعه شهری ایران ندارد. این شیوه موسیقی عموماً پدیده تازه و نوپائیست در موسیقی و فرهنگ مردم پسند طبقات متوسط و مرفه درونشهری ایران که بخاطر شرایط مناسب تر اقتصادی و در ادامه بخاطر دسترسی روزافزون این قشر به اینترنت و رسانه های بین المللی توانسته در رابطه با فرهنگ های رایج امروزی تر قرار گیرد.

طبیعتاً بخاطر تمرکز قدرت و بازار کار بهتر در شهرهای بزرگ و مهاجرت روزانۀ مردم از نقاط مختلف ایران به شهرهائی مانند تهران موجب شده تا ترکیب نا متعادلی در ساختار طبقات مختلف اجتماعی بوجود آید. این ترکیب نامتعادل طبقاتی، تشکیل شده است از لایه های متنوع با شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و قومی مختلف. مسلماً از آنجائی که موسیقی رپ فارسی برآمده از بخش بزرگی از نسل جوان شهرنشین ایرانی با ریشه در این گوناگونی های فرهنگی و اجتماعی می باشد، بخاطر سادگی و ارزانی در تولید آن، توانسته مفاهیم و دیدگاههای گوناگونی را در خود انعکاس دهد. این دیدگاه ها هم می توانند بیانگر انحراف های اجتماعی و یا ضد عرفی باشند و هم سازنده و روشنفکرانه که این خود قابل ژرف نگری و بحث است.

با گوش دادن به تعدادی از قطعه های رپ که از سایت های مختلف اینترنتی می توان برداشت کرد براحتی این تنوع قابل ملاحظه است. در این قطعه های رپ می توان موضوعاتی درباره یادبودهای مذهبی مانند عاشورای حسینی و یا حتی از یک مهمانی پر از عیش و نوش و موضوعات غیرعرفی شنید. قطعه هائی نیز هستند که دغدغه های انتقادی و اعتراضی اجتماعی یک رپ خوان را بیان می کنند. شاید رپ خوانی هم باشد که شیطانپرست و گمگشته است و آن دیگری که از خنگ شدنش در موقع کشیدن مواد مخدر رپ می خواند. دلیل این ناهمگونی و گوناگونی، وسعت اجتماعی لایه های طبقاتی متعددی است که در هم تنیده شده و قشرهای مختلفی را با زمینه های فرهنگی و مذهبی مختلف بوجود آورده و هر قطعۀ رپ بیانگر بخشی از آن است.

تنوع در بیان آزاد زندگی با زبان روزمره خود جوانان، قابلیت اصلی موسیقی رپ و راک است. این نوع موسیقی ها مانند فیلم های مستندی هستند که دربارۀ نسل جوان و بدست خودشان تهیه و تولید می شوند. فیلم های مستندی که برخلاف فیلم «شوک» صادقانه و واقعی است و براحتی حال و روز زندگی جامعه جوان ما را برای ما افشا می کند.

فراموش نکنیم که هیچ هنری زمینه ساز و باعث ایجاد انحرافات نیست بلکه هنر و در اینجا بطور مشخص موسیقی، فقط وسیله ای است برای ابراز واقعیت های اجتماعی و فردی و بیان وجودی خود سازندۀ آن قطعه در جامعه و محیط پیرآمونی او.

مسلماً انحرافات وجود دارند اما موسیقی تنها آن را بیان می کند و لزوماً زمینه ساز آن نیست. حقیقت این است که در همان محیط با زمینه های انحرافی و غیراخلاقی که در فیلم «شوک» نشان داده می شود، ایجاد شرایط آزاد برای رشد و بیان آزادانۀ خلاقیت های هنری و فرهنگی حتی اگر هم در جهت ابراز همان انحرافات باشد باز تاثیری مثبت در مسیر استفاده از قابلیت های سازنده و انسانی دارد، نه بالعکس. این موسیقی ها در حقیقت روزنامه هائی هستند ویژه جوانان، که از طریق آن با روزگار خود آشنا می شوند و متاسفانه بخشی از روزگار این جوانان همان آلودگی های اجتماعی و فرهنگی است که مسئولین، عاجز از ریشه کن کردن آن هستند و در این موسیقی ها این انحرافات بطور گستاخانه ای بی پرده بیان می شود.

ایجاد تصویری یک بعدی و غیرواقعی تنها زمینه سازئی است برای سرکوب و خاموش کردن جوانانی که راه های جدیدی برای بیان خود می جویند. تنها نتیجه ای که از این سرکوب ها حاصل می شود، روی آوردن هر چه بیشتر نسل جوان ما بسوی پدیده های بی ریشه و سطحی بازاری است که به آن می گوئیم تهاجم فرهنگی.

جالب آن است که مشکلات عمیق اجتماعی مانند بیکاری، اعتیاد به مواد مخدر، فحشا، گرانی و شرایط بداقتصادی و اختلافات طبقاتی در جامعه ایران نیست که شوک بزرگی به مسئولین گروه اجتماعی شبکه 3 سیما وارد کرده، بلکه بیان اعتراضی و افشاگرانه موسیقی رپ و راک است که باعث وحشت آنها شده. یعنی با تبلیغات منفی علیه گرایشات ظاهری و موسیقی امروز جوانان در ایران تنها هدف مسئولین سرپوش گذاشتن بر شکست راه حل های اجتماعی شان است که هیچوقت کارساز نبوده و نخواهد بود.

در آخر به قسمتی از متن رپ «یک مشت سرباز» از رپ خوان خداپرست و ایراندوست «هیچکس» توجه کنید و بعد از خواندن بخشی از متن آن به مسئولین گروه اجتماعی شبکه 3 سیما بگوئید کجای این رپ نوشته به شیطانپرستی و مواد مخدر ارتباط دارد. آنچه این رپ نوشته به ما می دهد تنها پیامی است برای صلح و قدردانی از شهدای جنگ تحمیلی هشت ساله و دفاع مقدس آنها از خاک ایران می باشد و آمادگی و اتحاد ما برای دفاع دوباره از هر آنچه که از این خاک و فرهنگ باقی مانده. این گونه مفاهیم را می توان در آثار رپ خوان های دیگری مانند یاس، بهرام و عرفان نیز شنید.

رپ «یک مشت سرباز»

از: هیچکس

ما یه مشت سربازیم/ما یه مشت سربازیم جون به کف/عزراییل با اکیپ ما جوره پس /میخوام برن دستا بالا بالاتر/صفر دو یکه بالا تا ابد/یه مشت سرباز باحال باهامن/که هر کدوم واسه خودشون داستانا دارن/مثل تیریپ ما با نام خدا/اینم شروع میکنم خدا باهامه چون ما/شکر گذارشیم با حال خوش تا/حالی که میشه دنیارم فحش داد …
… ما یه مشت سربازم بودیم بیشتر/جدی بگیر رپمو تو فاز شوخی نیستم/رفتن خیلیا از کنارمون/این عیدم ما هستیم به یادتون/میخوام شهیدا بدونن اگه/هستیم خاکی/واسه خون پاکشونه که رو زمین باشیم/همه لوطیا بدونن که پرچم بالاست/تو هم اگه مردی ما هستیم باهات/دعا میکنیم جهان روی صلح باشه آمین/آتیش کافیه به اندازه داشتیم/زودتر برسه روزی که همه شادابن/باشن که همه شاد باشن/-آروم وانستا چون-/میخوام برن دستا بالا بالاتر/صفر دو یکه بالا تا ابد/یه مشت سرباز باحال باهامن/که هرکدوم…

Freelace writer Nassir Mashkouri is former Editor in Chief of on-line music magazine zirzamin.se