در ایران موسیقی هیپ هاپ یا رپ را در صورتی که به زبان فارسی باشد اصطلاحاً «رپ فارس» خطاب می کنند. این سبک موسیقی پدیده ای نو در فرهنگ موسیقی مردم پسند معاصر ایران به حساب می آید که هر روز موجب شگفتی هر چه بیشتر می شود.
هیپ هاپ ایران با تمام فراز و نشیب ها و محدودیت های اجتماعی که دائما در پیش رو داشته است بعد از گذار یک دهه رشد کیفی، موفق به ایجاد تحول در سلیقۀ فرهنگ موسیقی مردم پسند جوانان ایرانی شده است. در این یک دهه که می توان آنرا مرحلۀ آغازین این جنبش موسیقائی دانست؛ یعنی از زمان ورود این شیوه موسیقی به ایران تا امروز که در مرحلۀ ساختار سازی و هویت سازی می باشد، رپ فارس بگونه ای توانسته با رشد اجتماعی و آگاهی سیاسی نسل خود همگام شده و مسئولیت خود را به عنوان آوای نسل بی هویت پس از انقلاب اسلامی بر دوش بگیرد.
بنظر می آید اینروزها رپ فارس وارد مرحلۀ جدید دیگری شده است و با به میدان آمدن رپ خوان های معترضی مانند «ماهور» و «بهرام» از شاخه ای جدید در صحنۀ هیپ هاپ ایران، یعنی رپ آگاه، اعتراضی و یا رپ انتقادی-اجتماعی به ما خبر می دهد.
«بهرام» یکی از رپ خوان های فعال در صحنۀ هیپ هاپ ایران می باشد که بتازگی نامش بر سر زبان طرفداران و شنوندگان کنجکاو موسیقی رپ فارس افتاده است و شهرت وی به عنوان آوای معترض نسل جوان و تحولجوی داخل ایران حتی به آنسوی مرزهای ایران نیز رسیده است. یکی از قطعه های رپ خوانی که از «بهرام» در وبلاگ ها و سایت های ویژۀ موسیقی رپ فارس انتشار پیدا کرده و به سرعت نام وی را به عنوان یکی از معدود رپ خوان های انتقادی-اجتماعی درون-مرزی معرفی و مطرح کرد، رپ-نوشته ای بود تحت عنوان “نامه ای به رئیس جمهور”. واقعیت آن است که این رپ-نوشته از دیدگاه فن رپ-نویسی آنقدر اثر محکم و کاملی نیست اما بخاطر توان بیانی و رپ خوانی پرقدرت بهرام و همچنین محتوای معترض این رپ نوشته و بویژه آنکه این رپ خوان از دل جامعه داخل ایران سربلند کرده و بی واهمه شخص رئیس جمهور آقای «احمدی نژاد» را به بحث و چالش می کشد، باعث شده تا این قطعه اهمیت بیشتری پیدا کند.
از این رپ خوان تا به حال سه آلبوم به نام های «درد دل»، «فرصت» و مجموعه ای بی نام و ده ها تک آهنگ هیپ هاپ به زبان فارسی بطور زیرزمینی انتشار پیدا کرده است. چندی پیش نیز شاهد انتشار چهارمین آلبوم کامل و غیروابستۀ بهرام تحت عنوان «24 ساعت» بودیم که بطور غیررسمی و رایگان از طریق اینترنت پخش شد.
آلبوم «24 ساعت» مجموعه ای از 9 قطعه موسیقی هیپ هاپ فارسی است. نام آهنگ های این آلبوم عبارتند از؛ 24 ساعت، من، خیابون، راه من، اینجا ایران، گله نکن، دل نوشت، بی خیالش، افسوس.
آنچه آلبوم «24 ساعت» را از دیگر مجموعه های انتشار یافتۀ موسیقی رپ فارس متمایز می کند، آن نگاه آگاه و انتقادی بهرام نسبت به شرایط حاکم و نظام اجتماعی و حتی دید انتقادی وی به روزمرگی و بی تفاوتی جوانان و رپ خوان ها می باشد. این دیدگاه انتقادی تمامیت مفهومی آلبوم «24 ساعت» را در بر می گیرد.
تا به امروز بیشترین تلاش رپ خوان های -داخل ایران- بیانی گزارشگونه در ابراز شرایط جاری و واقعیت روزمرۀ زندگی آنان به عنوان نسل بیگانه و به حاشیه کشیده شدۀ جامعۀ شهرنشین ایرانی بوده است. اما بهرام با رویکردی منتقدانه و آگاه، شرایط ایستا و بیمارگونۀ جامعه خود را تصویر می کند، آنرا نقد کرده و با آن برخورد می کند. از اینرو آلبوم «24 ساعت» از معدود مجموعه های هیپ هاپ فارسی تولید شده در داخل ایران در جهت ایجاد ژانر اعتراضی-سیاسی رپ فارس می باشد. همچنین شاید که اولین آلبوم رپ اجتماعی فارسی نیز بحساب آید که در آن از دیدگاه های ناسیونالیستی ایرانی خبری نیست. دیدگاهی که گاه حتی رپ فارس را به افکار نژادپرستانه نیز کشیده است.
بهرام انتقاد می کند و شرایط حاکم و فرهنگ متداول شهرنشین ایرانی را به زیر سوال می برد. او ساخته و پرداختۀ همان جامعه مذهبی و سنت های آن است و از دل همان شرایط بر می خیزد، آن را به تصویر می کشد و بی آنکه از آن براحتی بگذرد، اعتراض می کند و سخنگوی نسل گمگشتۀ خود می شود. او خیابانی نیست اما رابطۀ تنگاتنگی با خیابان های تهران دارد. خیابان در واقع کانالی است که وی با جامعۀ پیرامونی خود در ارتباط قرار می گیرد. همآنطور که در قطعۀ «خیابون» ابراز می کند؛
من بچۀ خیابونا نیستم ولی/ خیابونا پچمن نیست کمترین/ احتمالی که من بچم و ترک کنم/ تُو تو اشتباهی/ هر شب و سر کنم/ به همین رسم آشنا با سنت قدیم/ که خیابون داره رو قلم قدرت عجیب/ عادت می کنی وقتی که هر شب توش پا بزاری/ اسم ماها تا عبد می مونه روش یادگاری…
کروس؛ داره بازم می گذره همه لحظه های من/ توی خیابون/ اگه مثل مائی از جنس مائی پس بیا توش/ همین بوده قبلاً همین می مونه تا عبد زندگی/ یعنی بمونیم تا بمیریم ما توی خیابون…
در قطعۀ «خیابون» بهرام از محیط زندگی خویش در حریم خیابانی خود سخن می گوید و شنونده را با نبض درگیر کوچه و خیابان های نابسامان تهران آشنا می کند.
بنظر نمی آید که موسیقی رپ برای وی وسیله ای باشد –فقط- برای رسیدن به نام و شهرت، بلکه ذهن روشن او صافی روشنفکرانه ای است برای ابراز نارضایتی های نسل جوان عاصی و محدود امروز ایرانی. او انتقاد می کند و موسیقی هیپ هاپ ایران را به فضای بحرانزده و آلودۀ کوچه بازار نزدیکتر می سازد.
با تمام اینها آلبوم «24 ساعت» حاوی آن نگاه مردانه و خودمرکز بینی غلو آمیزی می باشد که مشخص کنندۀ فرهنگ اصیل هیپ هاپ است. یعنی بیانی که برگرفته از خرده فرهنگ های محلی-منطقه ای و مرزبندی های دسته های خیابانی یا مشخصاً خرده فرهنگ «لاتی» که از زبان رپ خوان ها (در اینجا بهرام) در تعریف از خود و حریم و قدرت اجتماعی خویش در شکل «کَل کَل» و «شاخ و شانه کشی» در رپ-نوشته ها ابراز می شود. همین رویکرد خرده فرهنگی، آلبوم «24 ساعت» را برخلاف هیپ هاپ سیاسی که بدست رپ خوان های مقیم خارج از کشور تولید می شود و عموماً خصوصیتی شعارگونه و نستالژیک-سیاسی دارند، به واقعیت و نبض روزمرگی خیابان های تهران نزدیکتر کرده و آن را از یک کنش سیاسی به یک پدیدۀ موسیقائی انتقادی-اجتماعی آگاه در جنبش هیپ هاپ ایران تبدیل می کند.
اما در شکل موسیقی و ترکیبات ریتمیک قطعه های آلبوم «24 ساعت» خلاقیت چندان تازه و پیشگامی شنیده نمی شود. این آلبوم تماماً تحت تاثیر هیپ هاپ قدیمی و کلاسیک اوایل ده هشتاد میلادی طرح ریزی شده است که عمدتاً ساختار چیدمان ضربی ساده، یکنواخت و در واقع «پاپ» دارند و با جملات قافیه دار متصل و طویل در هم می تنند و هیچگونه شکست ناموزونی در ساختار آنها شنیده نمی شود. آنچه مشخص است بهرام تمامی تمرکز خود را بر پیشبرد فن رپ-نویسی و ابراز سخنوری ریتمیک آن گذاشته و نیروی کمتری را بر ایجاد آوائی موسیقائی متفاوت و منحصر بفرد صرف کرده است. فقط قدرت بیانی فوق العاده و صدای پرطنین بهرام و محتوای مفهومی رپ-نوشته های وی جذابیت درخشانی را به قطعه های این آلبوم می دهد و شنونده را مجذوب خویش می کند.
تنها حرکت نسبتاً خلاقانه ای که در موسیقی این مجموعه ملاحظه می شود در اولین قطعۀ آلبوم یعنی رپ «24 ساعت» است که عنوان آلبوم نیز می باشد. در این قطعه از ریتم شکسته شدۀ ضرب شش-هشتم استفاده شده با چیدمان آوائی که حال و هوای موسیقی ایرانی را در آن می توان شنید. این قطعه از دیدگاه ترکیبی قطعه ای جذاب با آوائی هیجان انگیز و حاوی هویتی ایرانی است.
در ادامه می توان نظری هم بر رپ «اینجا ایرانه» انداخت. قطعه ای که تنها اثر تلفیقی این مجموعه می باشد و از آوای ساز تار در آن استفاده شده است. در این رپ-نوشته بهرام مسئولانه و بی پروا مسئولیت خود را در ابراز زمانه خود برعهده می گیرد و ایران را آنگونه که می بیند تعریف می کند. تصویری تاریکُ اما رپ-نوشته ای روشنگرانه که از روابط و شرایط اجتماعی فاسد حاکم بر کشورمان سخن می گوید.
اما ستارۀ اصلی و داغترین قطعۀ این آلبوم که هم از دیدگاه محتوائی و هم از دیدگاه آوای ملودیک و ساختمان ریتمیک، قطعۀ زیبا و کاملی است، بدون شک رپ «افسوس» می باشد. اثری گیرا با رپ-نوشته ای حرفه ای که در خود محتوای عمیقی را می پروراند. در این قطعه بهرام در واقع خود را و افسوس درونی اش را در آمیخته با روزگار خفقان آور نسل خویش ترسیم می کند و با مخاطبان جوان خود درددل می کند. این رپ-نوشته را می توان یکی از درخشانترین قطعات موسیقی رپ فارس در سالی که گذشت دانست.
در کل آلبوم «24 ساعت» اثری است موفق در به تصویر کشیدن چهرۀ بی هویت و بیگانۀ نسل جوان ایرانی پرورش یافتۀ دوران بعد از انقلاب اسلامی ایران که در سرآغاز آگاهی اجتماعی و سیاسی خود بسر می برد و شرایط زیست نامساعد خویش را به روشنی می بیند و نقد می کند. نسلی که در جستجوی راه حل جدیدی برای ادامۀ بقای موجودیت خویش در جهت رسیدن به شرایط انسانی تر و زندگی آزاد اجتماعی بهتر در جنبش است.
آلبوم «24 ساعت» مجموعه ای است با کیفیت موسیقائی خوب و محتوائی زنده و ملموس که با طپش قلب نسل جوان ایرانی همگام و آشناست.
Freelace writer Nassir Mashkouri is former Editor in Chief of on-line music magazine zirzamin.se
