همسر دوم رضا سوادکوهی؛« نیم تاج» فرزند ”تيمورخان ملوک آيرملو“(از افسران قزاق) در بادكوبه (باكو) به دنيا آمد. خانواده تیمورخان ملوک ایرملو ( ميرپنج) افسر از خاندان مهاجر قفقازی بودنند، كه پس از( انقلاب بلشويكی روسيه-یا همان انقلاب اكتبر ١٩١٧روسيه) به ایران امدند، و در سوادکوه مازندران اقامت گزیدند. رضا كه به سبب نجات دادن جان« تیمورخان» در جبهه بادكوبه به خدمت شخصی وی درآمده بود, بسیار مورد توجه « تیمور خان ملوک ایرملو» قرار گرفت. وی از ( قلدری رضا) بسیار خوشش میامد و به اینده او بسیار خوش بین بود, او را برای ازدواج با نیم تاج؛ دختريکه بعلت نداشتن چهره ای دلنشین و رفتاری خشن، مورد پسند مردان نبود، انتخاب کرد. و از انجائیکه رضا سوادکوهی بسیار جاه طلب بود و فرصت بدست امده را پله هایی بسوی ترقی میدید؛ زبیایی و اخلاق بد، نیم تاج برایش اهميتی نداشت. برای رضاخان که دوران کودکی و نوجوانی و جوانی خود را به عنوان «تابين» (قزاق بدون درجه همانند سرباز) در فوج قزاق گذرانده بود، اين نکته مهم بود که با دختر يکی از امرای ارشد اين فوج ازدواج ميکند.« حسین فردوست» در اين مورد می نويسد: در آن زمان برای رضاخان افتخاری بود که بادختر يک ميرپنج ازدواج کرده است. نیم تاج از ازدواج با رضا صاحب ٤ فرزند به نامهای:( شمس، محمد رضا، اشرف و علیرضا شد.) [ در مورد هر کدام از فرزندان نیم تاج که احتیاج به یک بلاگ دارد، بصورت مفصل توضیح داده خواهد شد.](در اینجا لازم به توضیح است که: اسم نیم تاج بعد از رسیدن به قدرت افتخاری رضا به تاجالملوک تغیر کرد، و بعد از تاجگذاری تبدیل به ملکه تاج الملوک شد و در اخر وقتیکه فرح دیبا با محمد رضا ازدواج کرد،لقب« ملکه» از او گرفته شد. و لقب تاج الملوک به ملکه مادر تغیرکرد. و فرح دیبا لقب ملکه ایران را گرفت.)
تاجالملوک، پس از وقايع شهريور سال 1320 به منظور كسب قدرت بيشتر گاه و بيگاه در سياست دخالت ميكرد و از هيچ نقشی برای مطرح كردن عليرضا كوچكترين فرزند خود در برابر محمدرضا فروگذار نميكرد. (” ارنست آر. اونی“ عضو مؤثر سازمان سيا كه در سال 1976 ميلادی گزارشی پيرامون ” نخبگان و توزيع قدرت در ايران“ تهيه كرده است، مينويسد: ” تاجالملوک زمانی درصدد اجرای توطئهای عليه محمدرضا بوده تا فرزند ديگرش عليرضا را به جای وی بر تخت سلطنت بنشاند“). (عليرضا تنها برادر تنی محمدرضا شاه بود كه در سال 1333 شمسی در يك سانحه مشكوک هوایی كشته شد).
« ثريا اسفندياری» ( دومين همسر محمدرضا ) در کتاب خاطرات خود وضعيت دربار، را اين گونه توصيف مي کند: “دربار ايران بيش از حد درباری زنانه ای است. زن های درباری اگرچه رسما حقی نداشتند ولی عملا برای اجرای نقشه ها و رسيدن به هدف هايشان در به کار بستن انواع مکر و حيله مهارتی کم نظير از خود نشان می دادند و به نظر می آمد در ميانه حکومتی زن سالار قرار گرفته اند که حکمران واقعی آن تاج الملوک است.”
تاج الملوک، پس از مرگ رضاخان قدرت بيشتری يافت،و بعدها با« غلاتمحسین صاحب ديوانی» که هم سن و سال پسر تاجالملوک بود و عضو يكی از شاخه های خانواده متنفذ «قوامالملك شيرازی» در استان فارس به شمار ميامد، ازدواج کرد. «غلامحسين خان صاحب ديوانی» پس از اين وصلت مدارج ترقی را طی نمود و خيلی زود به نمايندگی مجلس شورای ملی انتخاب گرديد. اما عمر روابط حسنه او با ملكه مادر نیز چندی نپایید و تدریجاً بین آن دو جدایی افتاد. بعد از جدایی از غلامحسین، تاج الملوک، اگر از مردی خوشش می آمد، او را به دست می آورد و به اندازه ای در بذل و بخشش به او زياده روی می کرد، که ،مردی را که تا ديروز یک فرد معمولی جامعه بيش نبود به مردی ثروتمند و با نفوذ تبديل میکرد .
تاج الملوک، یا «ملكه مادر» در امور سیاسی خود گاه با كمك شمس به فعالیت می‌پرداخت و گاه با كمك اشرف. (به عنوان مثال انتصاب هژیر به وزارت دربار از اقدامات او و شمس بود). بعدها در عصر حكومت دكتر مصدق ملكه مادر از مخالفین سرسخت او شد و با اشرف به تشكیل جناح مخالفین درباری پرداخت. او با عده‌ای از مخالفین مصدق در مجلس ارتباط داشت و یكی از قطبهای مهم فشار علیه مصدق به حساب می‌آمد. از جمله افرادی كه جزو یاران ملكه مادر به حساب می‌آمدند جمال امامی، محمدعلی نصرتیان، محمدعلی شوشتری، منوچهر تیمورتاش و مهدی پیراسته بودند. شدت این اقدامات به حدی بود كه به دستور دكتر مصدق ملكه مادر و دخترش اشرف از ایران تبعید گشتند.
پس از كودتای 1332 ملكه زندگانی جدید خود را در رفاه كامل شروع كرد و این بار علاوه بر دخالت در امور زندگی فرزندان خویش، به معاملات و سرمایه‌گذاریهای داخلی و خارجی پرداخت و ظرف مدت كوتاهی یكی از سرمایه‌داران بزرگ ایران گشت. او مدت 35 سال با قدرت كامل در دربار زندگی كرد و در زمان انقلاب 1357 به كاخ خود در امریكا فرار نمود و همراه فرزندش شمس در آنجا ساكن شد. تاج الملوک، در سن ٨٦ سالگی بر اثر بیماری که از چندین سال قبل او را ازار میداد درگذشت و به گفته ای در شهر اکاپولکو (میکزیک) به خاک سپرده شد.
تصویر از موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسیست.***
منابع:
کتاب زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی؛ نگارش نيلوفر کسری
کتاب رضاشاه ؛ خاطرات سليمان بهبودی
کتاب خاطرات ثریا اسفندیاری ملكه اسبق ایران، از ثریا اسفندیاری؛ مترجم مجید موسوی
