امروز كه مخالفت با حكومت در بستر مقابلهٌ عینی با نظام موجود جاری گشته است، تماس مستقیم با واقعیت تاریخی راه خیالپردازی و توجیهات تق و لق تئوریك را بسته و همه را وادار كرده تا بروند دنبال راه حل جدی. این راه نیز همانی است كه همیشه بوده، یعنی جدایی دین و دولت. به این دلیل است كه موضع گیری در باب رابطهٌ دین و دولت عملاً به خط اصلی تنش بین ملت و حكومت تبدیل شده است. كشاكشی كه شاهدیم و تا سقوط رژیم ادامه خواهد داشت دو قطب دارد: طرفداری از جدایی دین و دولت و مخالفت با این امر. دیگر قطبهای ممكن مبارزه نظیر راست و چپ، سلطنت و جمهوری و… در مقابل این یكی رنگ باخته و بی موضوع است، چون دعوا بر سر ماهیت نظام سیاسی است نه شكل آن و یا فرضاً سیاست هایی كه باید در این و آن مورد در پیش بگیرد. خلاصه اینکه اگر چنین وضعی پیدا شده به این دلیل است که انتخاب موضع در برابر نظام اسلامی تابع شكل خود این نظام است نه دلبخواه ما.
