قم

از روی کنجکاوی رفتم به دنبال این که نام شهر قم از کجا آمده و در جستجوی پرسشم طبیعتاً با تاریخ این شهر هم آشنا شدم. گفتم شاید برای دیگران هم جالب باشد.

نام قم: برای این نام ریشه های گوناگونی گفته شده مهمترین آنها: 1) قم در جایی بوده که دو رود (فرقان و اناربار= قم رود) به آن منتهی می شده و آب این رود ها به صورت برکه ای در آنجا می مانده. از این رو آنجا را کمکم نامیده اند komkom که گویا به معنی آب جمع شده است. درعربی به قمقم تبدیل شده و شاید واژه قمقمه (مخزن نگهداری آب) از همین ریشه باشد. بعدها آنجا را قم گفته اند. 2) نام قم از واژه کومه (سرپناه کوچک یا آلونک) می آید. از آنجا که آب جمع شده در این محل باعث سبزی و خرمی بوده چوپانان در اطراف آن کومه می ساخته اند و آنجا را محل کومه ها نامیده اند. کومه درعربی به قومه و بعد قم تبدیل شده.

تاریخ: در افسانه ها ساختمان آن را به تهمورث نسبت داده ند. فردوسی آنجا را زادگاه گیو گودرز دانسته است. در دوره ساسانی از قم و زعفران مرغوب آن و همچنین از دو آتشکده سورین و آذرگشسب نیز یاد شده است. یکی از این آتشکده ها تا قرن سوم پس ازآمدن اسلام همچنان فعال بوده است. امروزه دو چهارطاقی مهم زرتشتیان (آتشکده نويس و آتشکده کرمجگان) درقم وجود دارند. شهر قم در سال ۲۳ هـ .ق در آخرین سال زندگی عمر به دست تازیان اشغال شد. در قرنهای اولیه اسلامی مردم این شهر در برابر خلفای عرب شورش کرده، خراج و مالیات نمی پرداخته اند و در نتیجه این شهر چندین بار ویران شده است. در زمان خلافت عباسی عربهای پیروان علی به قم پناه آوردند و از اين تاريخ عقايد شيعه در آنجا رواج یافته است. علت وجود حدود 400 امامزاده در قم و اطراف آن فوت تدریجی این اعراب (سادات) در این منطقه بوده است. مهمترین واقعه در شهر قم سفرمعصومه خواهر امام رضا از کنار این شهر است که برای دیدن برادرش به خراسان در نزدیکی قم بیمارشده و در آنجا فوت کرده و در این شهر دفن شده است. قم در طول تاریخ خود از فتنه های مغول و تيمور آسيب هاي سخت ديد و در زمان صفويه رو به آبادی گذاشت. در حمله اقغانها نيز بار ديگر ويران شد اما دوباره از عهد قاجاريه رونق یافت. علت وجود خوزه علمیه در این شهر آنست که در زمان قیام ابومسلم خراسانی قم پایگاه شیعه امامیه شد و برای نخستین بارمکتب امامیه توسط اعراب اشعری در قم آغاز گردید که فقه شیعه به طور رسمی در آن تدریس می‌شد. پایه های مدارس شیعه که بعدها به حوزه علمیه قم منتهی شد از این ریشه تاریخی است و همچنان ادامه دارد.

این شهر امروزه مرکز کامپیوتری شیعه است که مباحث اعتقادی خود را در آنجا “دیجیتالایز” می کند. از جمله این حدیث که می گوید وقتی پیغمبر اسلام سوار بر شانه چپ جبرئیل آسمانها را سیر می کرد شهر قم را از آن بالا دید که از نور می درخشید و مردی با کلاه بوقی در آنجا بود. از جبرئیل پرسید اینجا کجاست و آن مرد کیست. جبرئیل پاسخ داد این شهر قم است که شیعیان تو در آنجا خواهند بود و آن مرد شیطان است و می خواهد آنها را از اعتقاد شیعه بازگرداند. پیغمبر فرمود برو پایین. جبرئیل او را به زمین نشاند و حضرت شیطان را لعنت کرد.

از جمله شوخی هایی که در باره قم گفته اند این است که واردات این شهر جسد مردگان است و صادراتش آخوند.

و در پایان یادی می کنم از شعر معروف نادر نادرپور به اسم “قم”. این شعر در دورانی گفته شده که نادرپور سخت تحت تاثیر ژاک پره ور ” Jacques Prévertشاعرفرانسوی بوده با جمله ها و تصویرهای ساده و کوتاه ولی بسیار گویا:

قم

چندین هزار زن

چندین هزار مرد

زن‌ها لچک به سر

مردان عبا به دوش

یک گنبد طلا

با لک‌لکان پیر

یک باغ بی‌صفا

با چند تک‌درخت

از خنده‌ها تهی

وز گفته‌ها خموش

یک حوض نیمه‌پر