محمد مصدق برای بیشتر هوادارانش همان مظلومیتی را داراست که حسین ابن علی برای شیعیان ایران دارد. هر دوی آنها بیشتر از آن که دوراندیش بوده باشند، انتحاری بودند. یزید برای حسین شیطان بود و انگلیس برای مصدق. برخی از مردمی هم که همیشه دنبال شیطان و اهریمن میگردند از حسین و مصدق اسطوره های مظلومیت و پاکی ساختند. مشکل اصلی با جنبشهای شکست خورده هم در واقع همینست که براحتی میتوان از رهبران آنها فرشته های نجات یا قهرمان ساخت.
ولی حقیقت این است که همانطور که خمینی – بقول شاپور بختیار- باعث شد که بسیاری از مردم اشتباهات محمد رضا شاه را فراموش کنند، بنظر من سیاست خود محمد رضا شاه هم سبب شد که مردم کارهای مصدق را فراموش کنند. از رفراندوم خودسرانه برای انحلال مجلس هفدهم گرفته تا کشاندن کشور به سوی بحران اقتصادی. خلاصه اینکه در انتهای 28 ماه دوران پرجنجال مصدق نه تنها آمریکا بلکه بسیاری از همراهان مصدق هم از او فاصله گرفته بودند. در این رابطه شاید خواندن این گزارش کوتاه از رفراندم مصدق مفید باشد -1
مغلطه ی مصادره به مطلوب
بسیاری از ایرانی ها سعی میکنند جنبش ملی کردن نفت برهبری مصدق را بعنوان جنبش دمکراسی ایران قلمداد کنند. آنها میگویند: مصدق میخواست ایران را دمکراسی کند. آمریکا علیه مصدق کودتا کرد. شاه را آورد و جلوی دمکراسی ایران را گرفت.
اگر چه این سه جمله هم از آمریکا و شاه وکودتا و هم از مصدق و دمکراسی سخن میگوید ولی چیزی بیشتر از یک مغلطه مصادره به مطلوب نیست. استدلال بالا تنها ادعای دمکراسی نامیدن راه مصدق است ولی اثبات آن نیست. این تنها یک مغلطه است، استدلال نیست.
با همین شیوه میتوان ادعا کرد که مثلن اگر خمینی نمیامد محمد رضا شاه کشور را دمکراسی میکرد و یا اگر حسین کشته نمیشد جهان را بهشت میکرد. میتوان هر واقعه ایی را گرفت و مثل مرتضی محیط برایش دلیل مطابق میل خود ساخت. ولی اینکه استدلال علمی نیست. این استدلال زمانی درست است که نتوان دررابطه بین علت و معلول مورد یا علت دیگری تصور نمود. در واقع این نوع جمله ها ابزار تئوری های دایی جان ناپلئونی هستند. شنونده باید منطق را رها کند و به نتیجه باور داشته باشد وگرنه این استدلال کار نمیکند.
بهرحال بنظر من، این حرفها کمکی بکسی نمیکند. تنها به بازار اجنبی ستیزی و دایی جان ناپلئون های ایرانی آب و رنگ وطن پرستی و ملی گرایی میدهد و مردم را مانند صد سال گذشته در این خیال باطل نگاه میدارد که همه ی رفتار ما درست بوده ولی «اونها» نگذاشتند. در واقع «اونها» نقطه همبستگی و اتحاد همه دایی جان هاست، برای یکی «اونها» انگلیس است، برای یکی آمریکا و برای یکی صهیونیست ها و یا سرمایه داران امپریالیست. یکی از بزرگترین مشکلات ما ایرانی ها هم همین جهابینی دایی جان مصدقی ست.
———————————-
1- روزنامه لوموند فرانسه از تهران چنین گزارش میدهد: « … به نظر می رسد که یک توافق ضمنی بین حزب توده و جبههء ملی برقرار شده است، به این شکل که طرفداران جبههء ملی در میدان سپه و طرفداران حزب توده در ایستگاه (راه آهن) آراء خود را به صندوق بریزند. تمام سفارتخانه ها بسته اند و حدود سه هزار نیروی نظامی از ۴ نقطهء محل اخذ رأی و نقاط استراتژیک تهران محافظت می کنند … گروه های وابسته به حزب توده خیلی عظیم تر هستند و طول صف های آنان به چند صد متر بالغ می شود. شعارها و پلاکاردهای جبههء ملی حاکی از اعلام حمایت از دکتر مصدّق و درخواست انحلال مجلس است، در حالیکه شعارهای حزب توده – اساساً – علیه مجلس است و درخواست تشکیل مجلس مؤسّسان برای تغییر رژیم فعلی است. نحوه اخذ رأی، مخفی نیست زیرا نه فقط یک محل جداگانه برای کسانی که می خواهند رأی منفی بدهند در نظر گرفته شده بلکه هر یک از شرکت کنندگان در این رفراندوم باید ورقه ای را پُر کنند که اسم و آدرس خود را روی آن بنویسند.
محلّی که برای اخذ رأی طرفداران مجلس در نظر گرفته شده، مقابل مجلس است و روی یک پلاکاردِ بزرگ این جمله بچشم می خورَد: کسانی که اینجا رأی می دهند، طرفدار انحلال مجلس هستند. تا ساعت ۹ به وقت محلّی، فقط سه نفر برای اعلام رأی «نــــه» در این صندوق حضور یافتند و از این سه نفر، تعداد زیادی عکس گرفته شد و از آنها فیلمبرداری شد و مورد اهانت و آزار قرار گرفتند. دیشب حوادثی در منزل آیت الله کاشانی رُخ داد. وی به تمام «مسلمانان حقیقی» توصیه کرده تا این رفراندوم را تحریم کنند. طرفداران مصدّق بُطری های بنزینِ آتش زا بطرف منزل آیت الله کاشانی پرتاپ می کردند و نزاعی در اطراف منزل ایشان در گرفت که یک نفر کشته و نزدیک به صد نفر مجروح شدند و امروز صبح گروه های مسلّح، منزل آیت الله کاشانی را محاصره کرده و ورود به منزل ایشان – حتّی برای نزدیکان و بستگان وی – را ممنوع کرده بودند، آیت الله کاشانی مجدّداً رفراندوم برای انحلال مجلس را تحریم کرد و اعلام نمود که هر رأئی که مصدّق در این رفراندوم زیر حمایت سرنیزه ها و تانک ها بگیرد، موجب بطلان هر قرارداد بین المللی است که در آینده منعقد نماید»
