کارپردازان انگلیس در ایران – قسمت دهم

در قسمت های گذشته مطالبی در مورد سید ضیا الدین طباطبایی ، برادران رشیدیان ، برادران جی  ، حسین فردوست ، بهرام شاهرخ ، نواب صفوی ، جمال امامی ، جعفر شریف ‌امامی ، حسنعلی منصور ، امیر عباس هویدا ، سيد حسن تقي ‌زاده ، برادران انتظام و مصطفی فاتح عرضه شد. در این قسمت به معرفی یکی از روحانیون معروف یعنی شیخ عبدالکریم حائری یزدی می پردازیم:

١٦ – شیخ عبدالکریم حائری یزدی

شیخ عبدالکریم حائری یزدی (۱۲۳١ -۱۳۱۵خورشیدی) از مجتهدان و مراجع تقلید شیعه و موسس یا بنیان‌گذار حوزهٔ علمیهٔ قم بود. به همین جهت  به او آیت‌الله موسس هم می گفتند. او از سال ۱۳۰۱ تا سال ۱۳۱۵ ریاست تامّه حوزهٔ علمیهٔ قم و مرجعیت کامل شیعیان را برعهده داشت. عبدالکریم در روستای مهرجرد (مهرگرد) از روستاهای ناحیه ی میبد واقع در ‌یزد بدنیا آمد. پدرش محمد جعفر نام داشت. در شش سالگی یکی از بستگانش معروف به میر ابوجعفر که آخوند بود به مهرگرد آمد و تحصیل عبدالکریم را عهده دار شد و با رضایت پدر و مادرش، او را به اردکان برد و به مکتب سپرد. عبدالکریم روزها در درس استادان حاضر می‌شد و شب ها در خانه میر ابوجعفر به سر می‌برد و گاهی در شب های جمعه به منظور دیدار با پدر و مادر راه مهرگرد را پیش می‌گرفت. با درگذشت پدر مدتّی از تحصیل باز ماند امّا بعد از چندی به حوزه علمیه یزد رفت و در مدرسه محمدتقی خان سکنی گزید و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت.
عبدالکریم در ۱۸ سالگی به همراه مادرش با کاروان زیارتی به عراق رفت. چند سالی در کربلا در محضر آیت‌الله فاضل اردکانی بود و پس از آن با راهنمایی استادش به سامرّه و به محضر میرزا ی شیرازی رفت. میرزای شیرازی مرجع زمان و سرپرست حوزه علمیه سامرّه بود و  میرزا از آنجا که به آیت‌الله اردکانی احترام زیادی می‌گذاشت عبدالکریم را مورد توجه قرار داد. عبدالکریم دوازده سال در سامرّه نزد فقهایی چون آیت‌الله سید محمد فشارکی و آیت‌الله نوری به تحصیل پرداخت.  شیخ عبدالکریم پس از مرگ میرزای شیرازی به نجف و پس از مدت کوتاهی از آنجا به کربلا رفت. اینجا بود که او لقب حائری را برای خود برگزید(حائر در لغت به گودالی گفته می‌شود که در آنجا آب جمع می‌شود. زمین کربلا را حائر می‌خوانند). آیت‌الله عبدالکریم حائری در این مدّت دو درس عمده خارج اصول و فقه آموزش می‌داد و باقی اوقاتش را در اختیار طلاب قرار داد و علاوه بر اینها، چون آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی مرجع تقلید شیعه احتیاطات خود را به وی ارجاع داده بود، پاسخگویی به مسائل دینی مردم را نیز بر عهده گرفت.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C

پس از جنگ جهانی اول خاندان آل سعود وآل هاشم تلاش میکردند مراکز تشیع را در نجف و کربلا ببندند ولی موفق نشدند از طرف دیگر انگلیسی های مومن و انجمن مسلمانان هند هم بیکار ننشسته بودند آنها بفکر باز کردن قطب جدیدی در عالم تشیع یعنی شهر قم بودند.
شیخ عبدالکریم حائری یزدی از آخوند های طرفدار انگلیسی ها بود.  انگلیس ها به دلایلی قم را پایگاه تشیع انتخاب و شیخ عبدالکریم حائری یزدی مستمری بگیر موقوفات هند می کنند و شیخ را به ایران می فرستند.
Various Sources and Articles

مستمری بگیر موقوفات هند یعنی چه؟ محمود محمود در کتاب تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در قرن ١٩مي نويسد: «در ابتدا ی امر تقسيم درآمد موقوفه يا به اصطلاح عامه پول هند از طرف قنسول انگليس به اين طريق عمل مي شد كه چون در وقف نامه كلمه مجتهدان مقيم كربلا و نجف به معني تثنيه ذكر شده، پس بايد درآمد موقوفه نصف به مجتهد مرجع تقليد شيعه مقيم كربلا و نصف به مرجع تقليد مقيم نجف داده شود…با امتناع شيخ انصاري از قبول موقوفه حضرات پنج هزار روپيه سهم ماهيانه كربلا را به مجتهد درجه دوم آن وقت يعني سيد علي بحرالعلوم واگذار نموده و پنج هزار روپيه سهم ماهيانه كربلا را هم به ميرزا علي نقي طباطبايي دادند… پول هند تا سال ١٣١٨ق هر سه ماه به سه ماه يعني ١٥ هزار روپيه سهم نجف و ١٥ هزار روپيه سهم كربلا به توسط قنسول انگليس مقيم كربلا كه مدتي محمد حسن خان كابلي بود، به طريقي كه در بالا ذكر شد تقسيم مي گرديد تا اينكه در سال ١٣١٨ق كلنل نيومارچ به سمت قنسول انگليس در بغداد تعيين گرديد و ترتيب پرداخت پول هند بكلي به هم خورد. بدين معني كه قنسول جديد نظر به مقتضيات زمان، كلمه مجتهدان را اين طور معني نمود كه مجتهدان تثنيه عربي نيست بلكه جمع فارسي است يعني مجتهدها و به جاي اينكه پول به يك مجتهد در كربلا و يك مجتهد در نجف پرداخت شود بايد پول را به ده نفر مجتهد مقيم نجف و ده نفر مجتهد مقيم كربلا به عنوان مقسم وجوه اختصاص داد و به هر يك از آنان در ماه پانصد روپيه پرداخت…(و چنين نيز كرد). پس از فوت آخوند ملا محمد كاظم خراساني در سنه ١٣٣٠ق باز دوباره ترتيب مقسمين دهگانه نجف و كربلا بكلي تغيير كرد و تبديل به كميته گرديد و باز هم در اطراف كلمه مجتهدان تعبيرات و تفسيرات زيادي به عمل آمد و بالاخره قنسول انگليس وقفنامه را اين طور تعريف و توجيه نمود كه نظر واقف اين است كه موقوف عليهم بايد علماي مجاورين مقيم كربلا و نجف باشد و پس از مدتي كه به اين طرز عمل مي شد گفته شد كه بايد علما و مجاورين باشند نه علماي مجاورين و پس از چندي فقراي اهل علم و پس از آن موقوف عليهم را فقراي اهل علم تفسير و عمل كردند…». بدين ترتيب مي بينم كه به مرور زمان، محمد حسن خان كابلي(كنسول انگليس مقيم كربلا) بدل به سرهنگ نيومارچ (ژنرال كنسول انگليس در بغداد) شد و شمار مقسمان نيز از دو تن مجتهد در كربلا و نجف به ٢٠ تن و پس از چندي به ٤٠ تن(دو كميته بيست نفره) درآن دو شهر افزايش يافت و در نهايت ، انگليسيها مجتهدان مقسم را كنار زده و خود مستقيما به پخش وجوه در بين طلاب پرداختند (تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در قرن ١٩: محمود محمود، ج ٦، ص٣٣٤ تا ٣٣٧)
http://www.zamaneh.info/articles/236.htm
بیشتر : سلسله مقالات روابط روحانیت شیعه و استعمار انگلیس
http://iranian.com/main/2012/jan-1
در آن زمان , پولی از موقوفه سلطان (اود) هند,بین طلاب توزیع می شد. بانی این موقوفه , هدفش از وقف , اشاعه تشیع و کمک به طلاب شیعه و گسترش مذهب جعفری بود که پس از سلطه ی انگلیس در هند, درآمد موقوفه را در راه رام کردن برخی از طلاب و بسط و نفوذ امپراطوری , به کار بردند.
http://www.hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=4553&MagazineArticleID=32876

آیت‌الله عبدالکریم حائری در ۱۲۹۳ خورشیدی هنگامی که دامنه آشوب‌های ضد انگلیس در بین‌النهرین به شهر کربلا نیز کشیده شد (احتمالا بدستور اربابان انگلیسی خود) به ایران بازگشت و تا سال ۱۳۰۱ خورشیدی که به قم رفت در حوزه علمیه اراک بود. آیت‌الله حائری به مدّت هشت سال در این حوزه تدریس کرد
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C

وی در ۱۳۱۳ همزمان با تمدید قرارداد نفت در قم اقامت داشت و با اشاره ی انگلیسی ها هیچگونه اعتراضی  به تمدید قرارداد نفت نداشت و سکوت اختیار کرد.
Various Sources and Articles

 حائری در۸۴ سالگی، در ۱۳۱۵ خورشیدی درگذشت و در جوار آرامگاه حضرت معصومه به خاک سپرده شد.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C

بعضی از مشخصات شیخ عبدالکریم حائری یزدی
فرزندان : مرتضی حائری یزدی ، مهدی حائری یزدی ، کبری حائری یزدی (همسر محقق داماد).
شاگردان : سید محمدرضا گلپایگانی ، محمدعلی اراکی ، شهاب‌الدین مرعشی نجفی ، سید احمد زنجانی،
میرزا خلیل کمره‌ای ، سید محمد محقق داماد ، روح الله خمینی.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C
شیخ عبدالكریم حائرى یزدى و شیخ احمد حائرى یزدی (پدر دكتر عبدالهادى حائرى) در مدت اقامت در کربلا و نجف از دریافت کنندگان وجوه موقوفه ی هند بودند که توسط انگلیسی ها پرداخت می شد.
Various Sources and Articles
دكتر عبدالهادى حائرى، فرزند احمد حائرى و نوه دخترى شیخ عبدالكریم حائرى یزدى بود
http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5756
دكتر عبدالهادي حائري در خاطرات خويش آورده است: “پدر وي كه تحصيلات طلبگي را در كربلا گذرانده بود دهها سال پس از هجرت از آن خاك و سكني گزيدن در شهر قم، از احتمال اينكه مبادا بخشي از شهريه ايام جواني‌اش از پولي باشد كه انگليسيها به نحوي در توزيع آن دست داشته‌اند با صداي بلند در روزهاي آخر عمر مي‌گريسته است” (آنچه گذشت،نقشي از نيم قرن تكاپو : دكتر عبدالهادي حائري، صفحات١٥٩ و ١٦٠) http://www.zamaneh.info/articles/236.htm

بعضی از تالفیات شیخ عبدالكریم حائرى یزدى
کتاب درر الفوائد در اصول فقه ، کتاب الرضاع در مورد احکام شیر دادن ، کتاب الصلاة درباره مسائل نماز، کتاب المواریث در مورد ارث و احکام آن ، کتاب النکاح درباره مسائل ازدواج و طلاق.
Various Sources

بعضی از خصوصیات اخلاقى شیخ عبدالكریم حائرى یزدى
 شیخ محسن اراکى می‌نویسد: “او در زندگى به مسائلى توجه داشت که معمولا از دیدگاه اغلب افراد، مورد غفلت و بى توجهى قرار مى گیرد فى المثل قبل از اختیار همسر دوم ، همسر اولى داشت که بینایى خود را از دست داده بود ،ولى آن مرحوم به صورتى که توجه افراد عائله را بر نیانگیزاند، از توجه و رعایت حقوق او هرگز غفلت نداشت و حتى از مرحوم فرید اراکى شنیده شده که او مشاهده کرده بود، بارها با آن سن و سال و موقعیت، در موقع نیاز او را به کول مى گرفته است و به عنوان رفع نیازهاى ضرورى و تغییر محل، به این طرف و آن طرف یا گاهى در تابستان در هواى گرم قم به پشت بام مى برده است، به صورتى که خانم و دختران آگاهى و اطلاع پیدا نمى کردند تا طبق معمول خصوصیات روحى زنان، تحریک نگردد”.
http://mohsenaraki.com/fa/news/index.php?nid=51&gid=6
 روح الله خمینی در «شرح چهل حدیث» در مورد مؤسس حوزه ی علمیه قم می‌نویسد: «جناب استاد معظم و فقیه مکرم، حاج شیخ عبد‌الکریم حائرى یزدى، که از هزار و سیصد و چهل تا پنجاه و پنج ریاست تامه و مرجعیت کامله قطر شیعه را داشت، همه دیدیم که چه سیره‏اى داشت. با نوکر و خادم خود هم‌سفره و غذا بود، روى زمین می‌نشست، با اصغر طلاب مزاح‌هاى عجیب و غریب مى‏فرمود. اخیراً که کسالت داشت، بعد از مغرب بدون ردا یک رشته مختصرى دور سرش پیچیده بود و گیوه به پا کرده در کوچه قدم مى‏زد. وقعش در قلوب بیشتر مى‏شد و به مقام او از این کار‌ها لطمه‏اى وارد نمى‏آمد… خود بضاعت خود را از بازار مى‏خرید، براى منزل خود آب از آب‌انبار‌ها مى‏آورد، اشتغال به کار منزل پیدا مى‏کرد، مقدم و مؤخر و صدر و ذیل پیش نظر پاک آن‌ها یکسان بود. تواضعشان به طورى بود که مایه تعجب انسان مى‏شد، و مقامات آن‌ها محفوظ بود، محل آن‌ها در قلوب بیشتر مى‏شد».
http://www.teribon.ir/archives/76408

تصویر شیخ عبدالكریم حائرى یزدى
 http://www.teribon.ir/base/img/2011/10/Ax-Bargozide_61258.jpg

نظر شما چیست؟
xxxxxxxxxxx
ادامه در قسمت یازدهم