Q & A

طرفداران جنبش سبز در کوچه و بازار با چند مسئله سیاسی مواجه اند که باید به نحوی برایشان جواب پیدا کنند. رفتار و منش آنها در 22 بهمن نشان خواهد داد که نظرشان در قبال این چند مسئله سیاسی چیست. در اینجا تلاش میکنیم این مسله ها را بشکافیم.

* گوناگونی افکار در جنبش سبز چه میشود؟

در جنبش سبز گرایشهای گوناگون سیاسی وجود دارد. این گرایشها عبارتند از اصلاح طلبان داخل نظام (احزاب رسمی چون مشارکت و کارگزاران)، نیروهای میانه رو پیرامونی (مانند نهضت آزادی و ملی-مذهبی)، نیروهای برانداز(رادیکال های سکولار و چپ) و سرانجام، یک طیف شناور از نیروهایی که هنوز پایگاه سیاسی خود را پیدا نکرده اند (و به نظر این نویسنده سکولارهای غیر برانداز هستند). هشت ماه بعد از انتخابات، تفاوت میان گرایش های مختلف سبز نمایان تر است. مردم رادیکال به امید ساختار شکنی و پایین آوردن حکومت به میدان خواهند آمد. مردم اصلاح طلب یک بازی دراز مدت را مد نظر دارند.

* کدام گرایش سیاسی فائق خواهد شد؟

روز 22 بهمن معترضین سبز به خیابان خواهند آمد و خواسته های خود را بیان خواهند کرد. باید دید که اکثریت آنها چه خطی را دنبال خواهند کرد و چه شعارهایی خواهند داد. آیا به دنبال ساختار شکنی، درگیری با نیروهای انتظامی و تصرف مراکز حساس حکومت خواهند بود؟ یا اینکه به توصیه رهبران سبز گوش خواهند داد و از قانون اساسی فراتر نخواهند رفت و شعار براندازی نخواهند داد. البته 22 بهمن آخرین ایستگاه این قطار نیست. روزهای دیگری هم خواهند بود. ولی 22 بهمن شرایط حرکت بعدی را تعیین خواهد کرد.

* آیا هرج و مرج خیابانی خطرناک است؟

بی سازمانی جنبش سبز به این معناست که نظم و انضباط سیاسی در خیابان وجود ندارد. این مسئله بخصوص در شرایطی که توده های خشمگین به خیابان میروند و با تهاجم غیر قابل پیش بینی نیروهای انتظامی مواجه میشوند سختر میشود. به اضافه، بی نظمی و هرج و مرج و آنارشیسم در فرهنگ ایرانی ریشه عمیقی دارد و هنگامیکه قدرت دولت مرکزی رو به ضعف میگذارد بروز پیدا میکند. گرایش گریز از مرکز در جنبش سبز، در مقایسه با جریان اصولگرا، قویتر است.

* آیا حضور طرفداران دولت را باید جدی گرفت؟

چه برای ساندیس و ساندویچ باشد و چه برای سند حقوق بشر، هر کس حق دارد نظر خود را ابراز کند. روز 22 بهمن معترضین سبز میایند و طرفداران دولت هم خواهند آمد. طرفداران دولت قدرت قابل توجهی را تشکیل میدهند بخصوص اینکه از پشتیبانی نهادهای کشوری و لشکری برخوردارند. حتی اگر فرض کنیم احمدی نژاد رای اکثریت مردم را در انتخابات بدست نیاورده، در این تردید نمیتوان کرد که درصد قابل توجهی از رای مردم به او و جریان اصولگرا تعلق دارد. نایده گرفتن این فاکتور هر نوع حسابرسی دقیق و عاقلانه را برهم میزند.

* آیا سبزها مقاومت و سرسختی از خود نشان خواهند داد؟

تاکنون علی رغم فشارهایی که اصولگرایان بر سبزها وارد کرده اند معترضین تاکنون از جنبش سبز حمایت کرده و برای تظاهرات به خیابانها آمده اند. این به روشنی نشان میدهد که آنها به شرایط موجود معترضند و اراده شان ابراز این نارضایتی است. سبزها حاضرند برای اهداف خود خطر کنند و به خیابان بیایند. تاکید و سرسختی آنها در آمدن و باز آمدن عامل تعیین کننده ای در معادلات سیاسی است. برخی ناظران معتقدند سرسختی معترضین از سرسختی رهبرانشان بیشتر است و آنها حکومت را به چالش خواهند کشید و مبارزه طلبی خواهند کرد حتی اگر رهبرانشان نخواهند.

* آیا خود جوشی حرکت مردم مثبت است؟

حرکت های معترضین کم و بیش خود جوش و بی برنامه بوده است. توده های سبز عضو حزب و تشکیلاتی نیستند و تحت فرماندهی هیچ دسته ای حرکت نمیکنند. انطور که حسین موسوی گفته است شبکه های ارتباطی آنها شبکه های سنتی اجتماعی است: خانواد، دوستان، همکاران، فضای مجازی، محله ای. در چنین شرایطی رهبری جنبش ساختار افقی دارد نه عمودی. رهبری در هیچ جا متمرکز نیست. این به جنبش انعطاف فوق العاده میدهد ولی میدان مانور رهبری را برای مذاکره و نقد کردن دست آوردهای آن محدود میکند.

* آیا خشونت تعیین کننده خواهد بود؟

بدون تردید در 22 بهمن خشونت وجود خواهد داشت. نیروهای انتظامی، بنا بر تصمیم رهبری، قصد ندارند جنبش سبز را تحمل کنند و به همین خاطر روش تهاجمی در پیش خواهند گرفت. معترضین هم واکنش نشان خواهند داد و به نیروهای انتظامی حمله خواهند برد. احتمالا درگیری خواهد شد. زخمی خواهد بود. دستگیری خواهد بود. احتمالا آتش خواهند زد. احتمالا کشته به زمین خواهد افتاد. با این حال، خشنونت مسئله اول نیست. خشونت شاید از نظر هیجانی و احساسی مهم باشد ولی در دراز مدت مسئله ای نیست که سرنوشت سیاسی کشور را تعیین کند.

* رفتار توده ای چه نقشی بازی میکند؟

توده های مردم رفتار و گردش روانی خاص خود را دارند. حضور مردم در جمع های بزرگ موجب میشود فرد انگیزه بیشتری برای ابراز احساسات پیدا کند و شرایط شخصی خود را تا اندازه ای، و یا حتی کاملا، نادیده بگیرد. تظاهرات خیابانی به فرد فرصت میدهند احساحسات و افکار فروکوفته و اندرونی را تخلیه کند و احساساتش را در ملع عام به نمایش بگذارد. این نوع رفتارهای گروهی - که میتوانند جنبه پرخاشگر و تهاجمی به خود بگیرند - در رفتار طرفداران تیم های فوتبال و در استادیوم های ورزشی بخوبی دیده میشود.

* روش نیروهای انتظامی چه تاثیری میگذارد؟

رفتار تهاجمی و یورش نیروهای انتظامی چالش شدید احساسی و هیجانی برای مردم عادی ایجاد میکنند. اغلب مردم بطور طبیعی از درگیرهای احساسی و لفظی و فیزیکی گریزانند. اما در شرایطی که هدف یورش و هجوم پلیس قرار میگیرند هیجان زده میشوند و احساسات بر آنها می چربد. دیدن کتک خوردن جوانان توسط پلیس و لباس شخصی ها برای مردم بسیار سخت است. هجوم نیروهای انتظامی تظاهرکنندگان را سردرگم میکند و آنها را به حرکت های تند و غیر عقلانی سوق میدهد. در چنین شرایطی حتی افرادی که معمولا ساکت هستند ممکن است دست به تخریب و آتش افروزی بزنند.

* حس آزادی چیست؟

برای مردم ایران "آزادی" تجربه تازه ای است که شوق آور و هیجان انگیز است. مردم به ندرت فرصت و اجازه دارند که حضورشخصی خود را در فضای عمومی به نمایش بگذارند. رسم حاکم این گونه است که منش و رفتار در فضای خصوصی (منزل) یک چیز باشد و منش و رفتار در فضای عمومی (خیابان) چیز دیگری. اکنون که آزادی کوچکی بدست آمده بسیاری از مردم دوست دارند شخصیت واقعی و افکار شخصی خود را در ملع عام به نمایش بگذارند و از این طریق هویت اجتماعی و هویت تاریخی خود را کشف کنند. درست مانند جوانی که قدرت فکری، جسمی و غریضی خود را کشف کرده و از آنها به خود میبالد و میخواهد آنها را به نمایش بگذارد. به چالش کشیدن این احساس سخت و چه بسا غیرممکن است.