24 شهریور ماه، سالروز درگذشت عبدالحسین زرین کوب پژوهشگر، مورخ، نویسنده و مترجم ایرانی است. زرین کوب افزون بر چهل کتاب و چهار صد مقاله در زمینه های نقد ادبی، تاریخ ادبیات، تاریخ ایران و اسلام، کلام، فلسفه و عرفان نگاشته است. “دو قرن سکوت”، “از کوچه رندان”، “تاریخ ایران بعد از اسلام”، “نقد ادبی” و “میراث صوفیه” از جمله آثار او هستند.
زرین کوب در بیست و هفتم اسفند ماه سال 1301 خورشیدی در بروجرد به دنیا آمد. پدر وی که بسیار مذهبی بود، از ترس سست شدن ایمان پسرش، حاضر نشد که او در دبستان دولتی تحصیل کند. در ابتدا او را به مکتب و سپس به یک دبستان غیر دولتی فرستاد. پس از آن نیز، پدر، شرط ادامه تحصیلات متوسطه پسرش را تحصیل پا به پای در مدرسه طلاب قرار داد. زرین کوب سرانجام دیپلم متوسطه را در تهران گرفت و از هجده سالگی به مدت پانزده سال در دبیرستان های خرم آباد و بروجرد تدریس کرد. در سال 1334 از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران درجه دکترای ادبیات گرفت و در دانشکده الهیات و ادبیات به تدریس پرداخت.
زرین کوب کار خود را با نقد ادبی و ترجمه آغاز کرد. اولین کتاب خود را به نام “فلسفه شعر” در سال 1323 منتشر کرد و سپس با نگارش و نشر “نقد ادبی” پایه ای استوار برای این فن در زبان فارسی بنا نهاد. عشق زرین کوب به شعر و ادب، او را به تحقیق در تاریخ ایران کشانید. “دو قرن سکوت” که به نوعی مقدمه ای بر گذشته ادبی ایران است، به دلیل برخورداری از روش صحیح تحقیق، دقت نظر نگارنده و استفاده از منابع نادر دست اول و جذابیت بیان و لطف سخن به عنوان یکی از بهترین و لطیف ترین آثار ادبی فارسی شناخته شده است. در تحقیق دقیق، بی غرض و روشن بین بود و آشنایی کامل وی با زبان و ادبیات انگلیسی، فرانسوی و عربی امکان استفاده از بسیاری منابع دست اول را به او می داد. “تاریخ ایران بعد از اسلام” که از دوره چیرگی عربها تا به قدرت رسیدن نخستین خاندان های ایرانی را در بر می گیرد، شامل 170 صفحه مقدمه در باب ماخذ و نقد آنها است. زرین کوب همچنین به ترجمه مقالات دائره المعارف اسلامی، همکاری در تالیف و ترجمه دائره المعارف فارسی، برنامه ریزی دوره دکترای ادبیات فارسی و پایه گذاری دروس جدید پرداخت. در طول زندگی خود، با نشریه های مختلف از جمله سخن و مجله راهنمای کتاب همکاری کرد و مدتی نیز مدیریت امور بنگاه ترجمه و نشر کتاب را به عهده داشت.
از ویژگیهای زرین کوب، وسعت حوزه تحقیقی که تاریخ جدید و قدیم و ادبیات قدیم و جدید ایران را در بر می گرفت، شناخت و درک وسیع او از فرهنگ جهانی، حساسیت نسبت به واقعیات و نیازها و تحولات زمان، عشق بی شائبه او به ایران و فرهنگ ایرانی، راهگشایی، نوآوری و دقیق اندیشی او بود. نثر وی نثری روشن و رسا و بی پیرایه است که در تعادل کامل با مفاهیم علمی و ادبی ارایه شده در کارهای اوست. در کتابهای “شعله طور” و “فرار از مدرسه” با زبانی جذاب و گیرا، در مقام یک دانای کل، اطلاعاتی دقیق و مستند در باره افکار و روزگار حلاج و غزالی به خواننده می دهد. در “ارزش میراث صوفیه” به عرفان در ادیان دیگر می پردازد و خواننده را با کلیات تصوف و جوانب آن مانند پیدایش، بزرگان، مدعیان، سنن، ادبیات و ارزیابی آن اشنا می کند و راه را برای ورود او به دنیای اسرار آمیز صوفیان باز می کند. در “کاروان حله” با نثری موجز و زبانی ساده و روان، زرین کوب به خواننده نشان می دهد که چگونه می توان به شاعرانی چون سنایی یا صائب با نگاهی تاریخی نگریست. بدین ترتیب، کتابها و نوشته های زرین کوب، نقش بزرگی در بازشناسایی هویت ملی ما را که فرهنگ و ادب و تاریخ و عرفان ما از بخشهای مهم آن است، ایفا می کنند.
عبدالحسین زرین کوب در سال 1378 در تهران چشم از جهان فرو بست. یادش گرامی باد.
“… زندگی من در همین زمان کوتاه بین تولد و مرگ و در همین مکان محدود بین شرق و غرب این کره خاکی تمام نمی شود… گویی چون با نوروز زاده ام، مثل نوروز، همچنان توالی هزاران هزار بهار، از گذشته و آینده را در خود می پرورم… ” نقش برآب از عبدالحسین زرین کوب
منابع
1. “کارنامه زرین: یادنامه دکتر عبدالحسین زرین کوب”، به کوشش علی دهباشی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1379.
2. “آفتاب معرفت”، سامیه بصیر مژدهی، تهران، چاپخانه سپهر، 1385.
