در این قسمت به معرفی علیاصغر حکمت نخستین رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه ملّی ایران می پردازیم
١١ – علی اصغر حکمت
علی اصغر حکمت ، ادیب، شاعر، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی و سیاست‌مدار در دوره ی رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی بود. وی به عنوان نخستین رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه ملّی ایران در مقام وزیر فرهنگ و معارف وقت و بنیان‌گذار نشریه فروغ تربیت شناخته می شود.
علی اصغر حکمت روز١٠ فروردین ١٢٧٢ خورشیدی در شیراز زاده شد. پدرش احمدعلی خان معظمالدوله ملقب به حشمتالممالک، مستوفی شیراز و مادرش فاطمه ملقب به احتجابالسلطنه دختر فخرالاطبا حسن فسایی مؤلف فارسنامه ناصری بود. علیاصغر، فرزند ارشد خانواده، دارای ٣ برادر و ٢ خواهر دیگر نیز بود. وی در ١٧ شهریور ١٢٩٩ با دختر عموی خود عفتالملوک منیر اعظم خواهر سردار فاخر حکمت و دختر نظامالدین مشارالدوله ازدواج نمود. حاصل این ازدواج سه دختر به نامهای پروین، پریچهر و پریوش بود. وی پس از سالها فعالیت در عرصههای مختلف سیاسی و فرهنگی و اجتماعی سرانجام در حالی که دچار سنگینی گوش و نابینایی چشم شده و چندین ماه بر اثر بیماری بستری بود، در ٣ شهریور ١٣٥٩ در سن ٨٧ سالگی درگذشت و در مقبره خانوادگی خویش در “باغ طوطی” شهر ری دفن شد و ظاهرا در توسعه بنای این منطقه، متاسفانه مقبره ی وی از بین رفته است
علی اصغر حکمت پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شیراز برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در کنار تحصیل علوم جدید در مدرسه ی آمریکایی جردن تهران ، به آموختن علوم اسلامی نظیر فقه و اصول در مدارس اسلامی نیز پرداخت. معروف است که آیت‌الله میرزا طاهر تنکابنی نیز از اساتید وی بوده است.
حکمت در سال ۱۲۹۷ وارد خدمات فرهنگی شد و با نشر مقالات تحقیقی و تدریس زبان انگلیسی در مدارس متوسطه، کسب شهرت نمود و وارد فعالیت‌های سیاسی شد و با کمک عدهای از دوستان و همفکران خود به رهبری علی‌اکبر داور، حزب رادیکال را بنیانگذاری کرد. حکمت تا سال ۱۳۰۹ در وزارت معارف خدمت می‌کرد. در این سال به تشکیلات جدید داور در دادگستری وارد شد و پس از چندی برای مطالعه در امور قضایی و ثبتی به اروپا اعزام شد. وی در اروپا وارد دانشکده حقوق و ادبیات شد و مدرک لیسانس در هر دو رشته گرفت. مأموریت دیگر حکمت در اروپا مطالعه در امر آموزش و پرورش و دانشگاه بود. در سال ۱۳۰۹ به منظور تکمیل تحصیلات خود به فرانسه وانگلستان عزیمت کرد و از دانشگاه سوربن پاریس در رشته ادبیات فارغ التحصیل گردید. حکمت در شهریور ۱۳۱۲ به تهران احضار شد و در کابینه ی ذکاءالملک فروغی ابتدا کفیل و بعد وزیر معارف و رئیس دانشگاه شد. در کابینه ی جم نیز وزیر فرهنگ بود، دوران پنج ساله وزارت فرهنگ علیاصغر حکمت را باید دوران تحول فرهنگی در این وزارتخانه نام نهاد. حکمت پس از معافیت از وزارت فرهنگ در اسفند ۱۳۱۷ در ترمیم کابینه ی محمود جم به وزارت کشور منصوب شد. در کابینه ی دکتر متین دفتری نیز همان سمت را عهده‌دار بود. در خرداد ۱۳۱۹ بار دیگر از خدمت معاف شد و به کار تحقیق و مطالعه پرداخت و در ترمیم کابینه ی فروغی در ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ وزیر بازرگانی و پیشه و هنر شد. در ترمیم دیگر کابینه ی فروغی، وزارت بهداری را برعهده گرفت. در کابینه سهیلی نیز همچنان وزیر بهداری بود.
سپس در ١٣٢٦به عنوان وزیر مشاور کابینه ی قوام برگزیده شد. در ١٣٢٧ در کابینه ی ساعد مراغهای وزیر امورخارجه و در ١٣٢٨ وزیر مشاور شد. در ١٣٣٢ در کابینه ی زاهدی نیز نقش وزیر مشاور را ایفا نمود و از ١٣٣٢ تا ١٣٣٦ سفیر کبیر ایران در دهلی نو و وزیر مختار ایران در بانکوک تایلند گردید. پس از بازگشت، از ١٣٣٧ تا ١٣٣٨ در کابینه ی اقبال وزیر امور خارجه شد
Various Sources
برخی از ویژگی های شخصیتی علی اصغر حکمت
حافظ قرآن بودن، داشتن طبع شعر، سحرخیزی، پیادهروی، مداومت در نگاشتن یادداشتهای روزانه از ١٢٨٦ تا ١٣٥٨ و مداومت و مراقبت در پیروی از برنامههای منظم در همه امور اداری و غیراداری و خانوادگی در سفر و حضر، تقسیم اوقات شبانه روز، تهیه برنامه ماهیانه، احتراز از پرداختن به کارهای زیانبار همچون قمار و اعتیاد، نگهداشتن حساب دخل و خرج و ثبت ماهانه در دفاتر، نگاشتن نامه اعمال و امور خود به صورت ماهیانه و سالیانه از جنبههای اقتصادی، انسانی، اخلاقی، علمی، اجتماعی و فرایض مذهبی و ذکر خطاهای جزئی یا کلی با نام و نشان و اظهار ندامت از آن، مقید بودن به مداومت و مراقبت در دیدار دوستان، آشنایان و خویشان و بازدید از کسانی که به دیدار وی آمده بودند، و قدردانی از نیکیها زحمات اشخاص از جمله ویژگیهای مثبتی است که در زندگانی حکمت دیده میشود. وی حضور خود در کادر اجرایی دولت را نیز نوعی خدمت به مردم و دفع ظلم ظالمان میدانست که البته از ١٣٤١ به بعد دیگر امکان چنین خدمتی برای وی فراهم نشد. وی یکی از اعضای حزب رادیکال بود که نقش اساسی در انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی ایفا نمود. یکی دیگر از اقدامات حکمت در دوران وزارت وی در معارف ، اجرای کشف حجاب در مدارس است که در جشنی که ١٧ دی ١٣١٤ با حضور رضاشاه و همسر و دخترانش و نیز عدهای از معلمان در یکی از دانشسراهای تهران برگزار شد جنبه رسمی یافت و رضاشاه به پاس این خدمت او را از کفالت به وزارت معارف منصوب کرد
علی اصغر حکمت فراماسونر و عضو لژ ستاره سحر بود
برخی از جوائز و نشانها ی علی اصغر حکمت
نشان درجه اول وزارت فرهنگ در ۱۲۹۹ – نشان لژیون دونور از دولت فرانسه – نشان درجه اول همایون در ۱۳۲۵ – نشان درجه اول نیل از دولت مصر در ۱۳۱۸ – نشان درجه اول الکواکب الاردنی از دولت هاشمی اردن در ۱۳۲۸ -نشان درجه اول سردار اعلا از دولت افغانستان در ۱۳۲۹ ، نشان رسمی درجه اول از دولت های هلند، دانمارک، انگلستان، ژاپن و ایتالیا
Various Sources
برخی از مهمترین اقدامات علی اصغر حکمت
حکمت به اقتضای مسؤولیتهایی که بر عهده داشت دست به اقدامات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی گوناگونی زد که از جمله آنها میتوان بدین موارد اشاره نمود: تأسیس کتابخانه‌های (ملی، فنی معارف، دانشسرای عالی)، احیای انجمن آثار ملی، تأسیس موزههای (ایران باستان، مردم شناسی، پارس شیراز و موزه حضرت معصومه قم)، تأسیس دانشکده علوم معقول و منقول، تأسیس مدارس جدید، برگزاری کلاسهای ملی شبانه جهت مبارزه با بیسوادی، تغییر نام مدارس خارجی به فارسی، تأسیس پیشاهنگی و سازمان تربیت بدنی، تأسیس فرهنگستان ایران ، تأسیس دانشگاه تهران، تأسیس دانشسراهای مقدماتی در سراسر کشور، برگزاری جشن هزاره فردوسی، تغییر برنامههای مدارس به اصول آموزشی کشورهای خارج، ایجاد تحول در زبان و ادبیات پارسی، تربیت کادر آموزشی و انتشار نشریات و توجه به امر ورزش در مدارس، توسعه و تکمیل مدارس ابتدایی و متوسطه.
علی اصغر حکمت ازسال ۱۳۲۹ استاد کرسی تاریخ مذاهب وادبیات ایران در دانشگاه تهران بود. تدریس یکی از مهمترین اشتغالات حکمت بود که حتی در دوران وزارت آن را رها نکرد. وی همزمان با تحصیل در مدرسه ی آمریکایی جردن تهران به تدریس فارسی و عربی در کلاسهای یازدهم و دوازدهم مدرسه پرداخت. با أخذ دانشنامه به شیراز بازگشته، به تدریس جغرافیا و حساب مشغول شد. مدتی نیز به تدریس انگلیسی در مدارس علمیه پرداخت که با مخالفت عدهای این سمت را از دست داد. از ۱۳۱۵ علاوه بر داشتن مسؤولیت وزارت فرهنگ و ریاست دانشگاه تهران به تدریس تاریخ ادبیات ایران و ادیان و مذاهب نیز میپرداخت که این امر تا سال ۱۳۵۱ ش ادامه یافت.
علی اصغر حکمت حدود ۵۵۴۹ هزار جلد کتاب اعم از موروثی یا خریداری شده و روزنامه ی عصر ناصری را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در خرداد ۱۳۵۱ اهدا نمود که ۵۰۰ نسخه آن خطی و منحصر به فرد است. همچنین فرمانها و اسناد و کتابهای خطی اجداد خود را به کتابخانه ی آستان قدس رضوی و اشیای ذی قیمت دیگری را نیز به موزه ی پارس شیراز اهدا نمود
در سال ١٣٧٩ نیز مجموعهای از اسناد خانوادگی وی شامل ٩٠ برگ که محدوده ی زمانی آن از تیموریان تا قاجاریه است توسط پروین دختر حکمت به سازمان اسناد ملی ایران اهدا شد
تألیفات : امثال قرآن مجید – شرح احوال جامی – رساله در باب امیر علیشیر نوائی – پارسی نغز (مجموعهای است از برگزیده های پارسی گویان) – تصحیح کشف الاسرار میبدی – ره آورد حکمت (نوشته ها و خاطرات شخصی علی اصغر حکمت)
ترجمه ها : پنج حکایت از شکسپیر – از سعدی تا جامی (جلد سوم تاریخ ادبیات ادوارد براون) – امین و مأمون؛ ترجمه از سلسله روایات اسلامی جرجی زیدان – رستاخیز (تألیف تولستوی) -راه زندگانی (تألیف نیکولا حداد مصری) – تاریخ جامع ادیان (نوشتهٔ جان بی. ناس) – نمایشنامه ی شاکونتالا (نوشته ی کالبداسا نویسنده هندی)
نمونه ای از اشعار : مرا گفت دانائی این داستان/ که بد بوستانی هم از باستان
کهن باغی از عهد مردان کار/ تبه گشته از گردش روزگار
درختان فر سوده ی سالخورد/ همه بار خشک و همه برگ زرد
خمش گشته بلبل در آن کهنه باغ/ و لیکن نوا خوان به هر شاخ، زاغ
بطرف چمن دیده نگشوده کس/ که بگرفته چهر چمن خارو خس
به هر گوشه اش لانه کرده هوام/ بهر جانبش دیو گسترده دام
قضارا یکی مرغ نغمه سرای/ به بستان ز عهدی کهن داشت جای
بامید گلهایی آن مرغزار/ جفا بردی از خار آن مرغ زار
بسوی گل پای در گل بدش/ بسا خار هجران که در دل بدش …
تصاویر
http://www.img4up.com/up2/64848921342692475776.jpg
نظر شما چیست؟
xxxxxxxxxx
خدمتگزاران فرهنگ ایران : محمد حسین فروغی ذکاءالملک اول – محمد علی فروغی ذکاءالملک دوم – استاد حبیب یغمایی – ادیب الممالک فراهانی – حسن وثوق معروف به وثوق‌الدوله – شاعره ی توانا فروغ فرخزاد – ملک‌الشعرای بهار – رضا ارحام صدر – علی‌اکبر سعیدی سیرجانی
– هایده
