خدمتگزاران فرهنگ ایران : ۱۵ – دکتر پرویز ناتل خانلری

 

در این قسمت به معرفی دکتر پرویز ناتل خانلری : سیاست مدار ، زبان‌شناس ، شاعر معاصر ایرانی ، مدیر مجله ی ادبی سخن ، مؤسس بنیاد فرهنگ ایران و بنیان گذار موسسه ی انتشارات دانشگاه تهران می پردازیم

۱۵ – دکتر پرویز ناتل خانلری
پرویز ناتـل خانلری در اسفند ماه ۱۲۹۲ خورشیدی در تهران متولد شد. خانوادهٔ پدر و مادر او هر دو مازندرانی بودند و در حکومت قاجار شغل دیوانی داشتند. خانوادهٔ پدری خیلی زودتر از شهر بابل مازندران کوچ کرده بودند. جد او میرزا احمد مازندرانی ابتدا عنوان خانلرخان و بعد لقب اعتصام‌الملک گرفت. میرزا خانلرخان اعتصام‌الملک تا پایان عمر ، مشاغلی در وزارت امور خارجه داشت و مدیر کل وزارت خارجه بود. پدر خانلری، میرزا ابوالحسن خان خانلری (۱۲۸۸-۱۳۴۹ قمری) ابتدا در وزارت عدلیه و سپس در وزارت امور خارجه خدمت می‌کرد و از سال ۱۳۱۶ قمری به مدت ده سال در تفلیس و پترزبورگ مأموریت سیاسی داشت. در سال مشروطیت به تهران آمد و ازدواج کرد و در سال ۱۳۰۹ خورشیدی در تهران درگذشت. نام خانوادگی خانلری از لقب جد او خانلرخان گرفته شده‌است. کلمهٔ ناتل (نام قدیمی شهری در مازندران) به پیشنهاد نیما یوشیج (پسرخالهٔ مادرش) بر نام خانوادگی او افزوده شد و با آنکه خود همیشه آن را به کار می‌برد در شناسنامهٔ او نبود.
پرویز ناتـل خانلری تحصیلات ابتدایی را در مدرسهٔ سن‌لویی، مدرسه آمریکایی تهران و مدرسهٔ ثروت تهران گذراند. درس ‌های دورهٔ اول دبیرستان را به‌طور متفرقه امتحان داد و هنگام ورود به دارالفنون برای دورهٔ دوم متوسطه، به تشویق بدیع‌الزمان فروزانفر که آن زمان معلم دارالفنون بود، رشتهٔ ادبی را انتخاب کرد. سپس وارد دانشسرای عالی شد و در سال ۱۳۱۴ دانشنامهٔ لیسانس زبان و ادبیات فارسی را از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دریافت کرد. پس از گذراندن دورهٔ آموزشی خدمت نظام وظیفه از سال ۱۳۱۵ به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و مدتی دبیر دبیرستان ‌های رشت بود. سپس ضمن تدریس در دبیرستان ها ، دورهٔ دکترای زبان و ادبیات فارسی را گذراند.
در سال ۱۳۲۲ خانلری جزو اولین گروه دریافت‌کنندگان دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران بود. موضوع پایان نامه دکتری او «تحول غزل در شعر فارسی» بود که به راهنمایی ملک‌الشعرا بهار به انجام رساند و بعداً با عنوان «تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی» به چاپ رسید. پس از پایان خدمت وظیفه، دوران خدمت در دانشگاه تهران را آغاز کرد. خانلری کرسی تاریخ زبان فارسی را در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران ایجاد کرد و تا سال ۱۳۵۷ خود متصدی تدریس آن بود. در همان اوایل دوران خدمت در دانشگاه تهران، در سال ۱۳۲۵ انتشارات دانشگاه تهران را بنیان گذاشت و خود به مدت پنج سال مدیریت آن را به عهده داشت.
خانلری از دوران دانشجویی، همکاری خود را با مطبوعات آغاز کرد و اشعار و نوشته‌هایش در مجله مهر انتشار می‌یافت. در خاطرات خود به از جمعی از ادیبان نامدار آن زمان همچون محمدتقی بهار، رشید یاسمی و سعید نفیسی یاد می‌کند که در دفتر مجلهٔ مهر گرد می‌آمدند و مشهور به ادبای سبعه (هفت‌گانه) بودند. در مقابل آنها به چهار نفر جوان‌تران نوگرا و تحصیل‌کردهٔ اروپا یعنی صادق هدایت، مجتبی مینوی، بزرگ علوی و مسعود فرزاد اشاره می‌کند که در کافهٔ رزنوار در خیابان لاله‌زار نو جمع می‌شدند و به گروه ربعه مشهور شده بودند و خانلری در حدود سال ۱۳۱۵ با آنان نیز آشنایی یافت.
پرویز ناتـل خانلری در سال ۱۳۲۰ با زهرا کیا ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر و یک پسر بود. پسرش آرمان در جوانی درگذشت. در خرداد ۱۳۲۲ نخستین شماره از مجلهٔ ادبی سخن را انتشار داد و با وجود وقفهٔ ناخواسته ‌ای که پیش آمد تا سال ۱۳۵۷ انتشار آن را تداوم بخشید.
خانلری در سال ۱۳۲۷ به پاریس رفت و مدت دو سال در انستیتو دو فونتیک که ضمیمهٔ دانشگاه سوربن بود به مطالعه و تحقیق مشغول شد. او اولین ایرانی بود که با رشتهٔ فونتیک ( آوا شناسی ) در این مؤسسه آشنا شد و رساله‌ای نیز در این باره به زبان فرانسوی نوشت.
پرویز ناتـل خانلری در سال ۱۳۳۴ معاون وزارت کشور (در دورهٔ وزارت اسدالله علم) شد. از همان دوران سناتور انتصابی مازندران شد و چند دوره تا سال ۱۳۵۷ در آن سمت بود. از شهریور ۱۳۴۱ تا بهمن ۱۳۴۲ مقام وزارت فرهنگ را در کابینهٔ اسدالله علم داشت. در مقام وزارت فرهنگ، طرح ایجاد سپاه دانش را پیشنهاد کرد و به تصویب رساند و اجرای آن را آغاز کرد.
بی‌تردید مهمترین خدمت خانلری به فرهنگ ایران، تأسیس بنیاد فرهنگ ایران با جلب همکاری عده‌ای از پژوهشگران بود که در سال ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. بنیاد فرهنگ ایران در مدت فعالیت خود بیش از سیصد عنوان کتاب را منتشر کرد که غالب آنها متون و تحقیقات مهمی در جنبه‌های مختلف ادبی و تاریخی و علمی بود. ریاست بنیاد فرهنگ از ابتدای تأسیس تا سال ۱۳۵۷ به عهده خانلری بود. خانلری همچنین ریاست فرهنگستان ادب و هنر را به عهده داشت. مدتی نیز مدیر کلی سازمان پیکار با بیسوادی را به عهده گرفت.

پس از انقلاب ۵۷ ، پرویز ناتل خانلری به مدت صد روز زندانی شد و از همهٔ فعالیت‌های رسمی و دانشگاهی کناره گرفت. پرویز ناتل خانلری در شهریور ۱۳۶۹ پس از یک دوره بیماری طولانی در ۷۷ سالگی در تهران درگذشت.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2_%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%84_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%84%D8%B1%DB%8C

فهرست آثار دکتر پرویز ناتل خانلری
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/354452

دکتر خانلري از نوجواني به نوشتن مقاله و سرودن شعر علاقه داشت و نخستين مقاله را در سال ١٣٠٩ در روزنامه ی اقدام نوشت و در سال ١٣١٠ (دختر سروان) را از فرانسه ترجمه کرد
http://www.farhangsara.com/fnamdaran_iran_khanlari.htm

دانلود کتاب دختر سروان ، نویسنده: الکساندر پوشکین مترجم: دکتر پرویز ناتل خانلری
http://www.forum.98ia.com/t365060.html

نامه پرویز ناتل خانلری به فرزندش
http://chashmandaz.blogfa.com/post-100.aspx

خانلری شاعری توانا بود و انواع شعرها را با مهارت و زیبایی می سرود. معروفترین شعر بلندی که سبب شهرت او شد ،  شعر ” عقاب” است. برخی از آثار وی عبارت است از : تاریخ زبان فارسی (۳ جلد) ، وزن شعر فارسی ،زبان و زبانشناسی ، دستور زبان فارسی و شهر سمک.
از دیگر اقدامات او تاسیس موسسات فرهنگی از قبیل : فرهنگستان ادب و هنر ، فرهنگستان زبان ، بنیاد شاهنامه ، انجمن فلسفه و حکمت ، اسناد فرهنگی آسیا بود. پس از انقلاب ۵۷ ، همه ی این موسسات در هم ادغام شد و به نام موسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی در آمد. 
http://fa.wikiquote.org/wiki/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2_%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%84_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%84%D8%B1%DB%8C

دکتر پرویز ناتل خانلری و شعر “عقاب” او
دکتر خانلرى، مثنوى بلند عقاب را در٢٤ مرداد ١٣٢١ سرود و آن‏را به دوست دیرین خود صادق هدایت هدیه کرد، ظاهرا خانلرى، نخست شعر عقاب را به صورت یک رباعى سروده و بعدها آن‏را در قالب مثنوى درآورده بود.”عقاب” بلافاصله مورد توجه و استقبال وسیع شعردوستان نوجو و ادیبان سخن‏شناس قرار گرفت و مضمون بلند شعر و زیبایى بیان و تصویرآفرینی هاى دلنشین آن که در کلامى ساده و روان ارائه شده بود، این مثنوى را به عنوان یکى از اشعار برگزیده و ممتاز دوران معاصر، به حافظه جامعه سپرد. مردم، “عقاب” را نمادى از ارزشهاى متعالى انسان و تصویرى پویا و زنده از آدمیانى که جان بر سر ارزشها مى نهند، تصور کردند، کسانى که عمر کوتاه ولى باارزش و زیباى عقاب را بر زندگى طولانى توأم با پستى و زشتى و حقارت زاغ، ترجیح مى دهند و زندگى را در گنداب پستیها و حقارتهاى بدنامى آور، سپرى نمى کنند:

گشت غمناک دل و جان عقاب‏
چون ازو دور شد ایام شباب‏ …

شهپر شاه هوا اوج گرفت
زاغ را دیده بر او مانده شگفت‏

سوى بالا شد و بالاتر شد
راست با مهر فلک همسر شد

لحظه‏اى چند بر این لوح کبود
نقطه‏اى بود و سپس هیچ نبود
http://dr-rastegar.persianblog.ir/post/316

 

تصاویر
http://bukharamag.com/wp-content/uploads/2010/07/235-Rast.jpg

http://www.farhangsara.com/namdaran_iran/khanlari.jpg

خدمتگزاران فرهنگ ایران : محمد حسین فروغی ذکاءالملک اول – محمد علی فروغی ذکاءالملک دوم –  استاد حبیب یغمایی – ادیب الممالک فراهانی – حسن وثوق معروف به وثوق‌الدوله – شاعره ی توانا فروغ فرخزاد – ملک‌الشعرای بهار – رضا ارحام صدر – علی‌اکبر سعیدی سیرجانی – هایده – علی ‌اصغر حکمت – ایرج میرزا – حسن رشدیه و خاندان او – خاندان اعتصامی

نظر شما چیست؟
xxxxxxxxxx

Meet Iranian Singles

Iranian Singles

Recipient Of The Serena Shim Award

Serena Shim Award
Meet your Persian Love Today!
Meet your Persian Love Today!