یکی از بزرگترین درس‌های زندگی من در تجربه‌ی یکی، دو سال اخیرم، بخصوص در دربافت‌های تئوریکی که در این سه ماه ناقابل از کلاس‌های تئوری دکتر مارک هوبارت، گرفته‌ام این است: هر جا به تقسیم‌های دوگانه برخوردید حواستان را جمع کنید، خطر نزدیک است.

حالا خطر چیست؟ بر اساس دریافت ناقص من تا حالا از آموخته‌هایم، خطر این است که این تقسیم‌های دوگانه نشانه‌ی برخوردی از نوع علوم طبیعی با علوم انسانی است. اشتباهی فلسفی که بر کل تاریخ علوم انسانی تولید شده در «غرب» از زمان روشنگری یا Enlightenment شروع شده و کلید فهم آن هم در ساختار دوگانه‌ی دکارتی «بدن/ذهن» است.

روی همین حساب است که می‌بینید تا قبل از اینکه متفکران پست‌استراکچرالیست [1] (که من آگاهانه ترجمه‌اش می‌کنم فراسختار، نه پساساختار) این دوگانه‌ها را بشکنند، تقریبا تمام روش‌های مطالعه در علوم انسانی (از جامعه‌شناسی بگیرید تا روان‌شناسی) در سلطه‌ی چنین رویکردهای فلسفی بوده است.

با همین منطق است که باید از دوگانه‌هایی مثل «داننده/دانسته»، «فرم/محتوا»، «عین/ذهن»، «رسانه/پیام»، «مدرن/سنتی» و شاید از همه مهمتر «تئوری/عمل» پرهیز کرد.

برای شروع، پیشنهاد می‌کنم به سبک مارشال مک‌لوهان که می‌گوید «رسانه همان پیام است» بیاییم و این دوگانه‌ها را بشکنیم و ببینم چه اتفاقی می‌افتد: عین همان ذهن است؛ داننده جدا از دانسته نیست؛ محتوا همان فرم است؛ مدرن و سنتی از هم جدا نیستند؛ و باز هم از همه مهم‌تر «تئوری همان عمل است و عمل همان تئوری است.» این آخری چیزی است که بت‌شکن بزرگ علوم انسانسی، یعنی سرور و سالارمان میشل فوکو، برای بازنگری در مفهوم گفتمان [2] یا دیسکورس استفاده می‌کند و می‌گوید که گفتمان فقط شامل حرف و متن و تئوری نیست، بلکه عمل را هم شامل می‌شود.

خلاصه اینکه مثلا اکبر گنجی فقط چیزهایی نیست که برای توجیه مداخله‌ی خارجی به بهانه‌ی دریافت جهانشمولش از حقوق بشر می‌نویسد، بلکه عمل او، یعنی اینکه مثلا این نوشته‌ها را در خاک آمریکا و در پناه حمایت مادی و معنوی آن کشور می‌نویسد، بخشی از گفتمان اوست. یا مثلا همان‌قدر که نوشته‌ها و حرف‌هایش درباره‌ی حقوق زنان مهم است، عمل او در یک سال و اندی ول کردن زن و بچه‌اش به امان خدا در ایران هم اهمیت دارد و بخشی از حرفی است که می‌زند.