چند نوشته و یک سروده درباره ی سیزده بدر


Share/Save/Bookmark

M. Saadat Noury
by M. Saadat Noury
02-Apr-2011
 

 

 

به مناسبت باستانی گردش و جشن پیوسته پایدار و جاودانی سیزدهم فروردین (سیزده بدر) ، نوشتار های زیر را با یکدیگر مرور می کنیم :

سيزده بدر نوشته ی علی اکبر دهخدا : سیزده بدر رسم تفرج و گردش که روز سیزدهم فروردین ایرانیان راست.

یادداشت تار نمای ویکی پدیا درباره ی سیزده بدر : سیزدهم فروردین آخرین روز از جشن‌های سال نو است. در تقویم‌های رسمی ایران این روز «روز طبیعت» نامگذاری شده‌است و از تعطیلات رسمی است. برخی بر این باورند در این روز باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند. در کتاب‌های تاریخی پیش از قاجار اشاره‌ای به وجود چنین مراسمی نشده‌است. عبدالله مستوفی در کتاب «شرح زندگانی من» چگونگی انجام این مراسم در دورهٔ قاجار را با جزئیات شرح داده‌است.  سیزده بدر دارای آیین‌های ویژه‌ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره ی سنت به خود گرفته است. از آن جمله می‌توان آیین‌های زیر را برشمرد : گره زدن سبزه ، سبزه به رود سپردن ، خوردن کاهو و سکنجبین و تناول آش رشته.

یادداشت تار نمای فرهنگسرا درباره ی سیزده بدر : شباهتي که بين سيزده بدر و برخي از رسم هاي کاتارها ( بازماندگاه مانويان در اروپا، که ترکيبي از انديشه هاي زردشتي، فلسفهً باستان و مسيحيت دارند ) اين پرسش را به ذهن مي رساند که آيا هر دو ريشه ی مشترک باستاني ندارند؟  کاتارها در روز عيد " پاک " ( که برخي از سال ها به روز سيزده فروردين نزديک است ) از خانه بيرون آمده و روز را در دامن صحرا و کنار کشتزار مي گذرانند، سه شباهت سيزده بدر و مراسم عيد " پاک " عبارتند از : آغاز محاسبهً هر دو از آغاز بهار و اعتدال ربيعي است ، در روز سيزده و عيد پاک مردم به صحرا و دامان طبيعت مي روند. شباهت ديگر دروغ هاي روز اول آوريل، با شوخي هاي سيزده بدر است. (روز اول آوريل، هر چهار سال يکبار مصادف با روز سيزده فروردين است و سه سال با  ١٢ فروردين ).

استوره ی سیزدهم ماه فروردین نوشته ی دکتر تورج پارسی : این قلم بنا بر پژوهش های خود استوره ی سیزده را در رابطه با ایزد تیشترفرشته باران و اناهیتا می داند. روز سیزدهم نوروز بنا بر سالنمای زرتشتیان روز تیر است که متعلق به ایزد تیر است که این ایزد همواره به صورت اسبی با دیو خشکی و خشکسالی در جنگ است و اگر پیروز شود آبها سرازیر و گیاهان می رویند. ایرانیان پس از برگزاری مراسم نوروزی و دمیدن سبزه و گندم در نخستین روزهای سال نو روزی که متعلق به ستاره باران یعنی سیزدهم فروردین به دشت و صحرا و کنار چشمه ها می روند و شکست یافتن دیو خشکسالی و پیروزی ایزد تیر را جشن می گیرند و به پایکوبی و شادی می پردازند .
در کشورچین عدد سیزده خوش یمن است و خانه های سیزده اتاقه مقدس شمرده می شود . شاخه زیتونی که در پشت دلارهای آمریکا کشیده شده است ۱۳ برگ دارد . رویدادهایی که به نحوست سیزده دامن زدند عبارتند از:
۱ــ در سیزدهم ما ه اول بهار، در مصر ، ستاره دنباله داری با زمین تصادف کرده و خرابی فراوانی به بار آورد .
۲ــ شام آخر مسیح پیامبر ، با دوازده نفر از حواریون صرف شد .مسیح بر سرسفره ی شام گفت : » آنکه مرا تسلیم می کند درین شام همراه من است !«. همانطور که گفته بود ، یهودا که یکی از حواریون بود به مسیح خیانت کرد و اورا تسلیم نمود باوجود ی که مسیح از پیش چنین آگاهی داده بود ، ولی مردمان حتا درین قضیه هم پای عدد سیزده را به میان می کشند .
۳ ـ یهودیان در چنین روزی درهنگام خروج از مصر در صحرای سینا سرگردان شده و تلفات زیادی تحمل کردند .
۴ــ در سیزدهم ماه اول بهار،در ایران ستاره دنباله داری به زمین خورد و آتش فشان های خاموش رابه کار انداخت و زمین لرزه و خسارات زیاد بار آورد

چرا عدد سيزده ؟ نوشته ی پيرايه يغمايی : در فرهنگ نمادها ، سيزده را عددی می دانند که خود را از نظم هستی جدا کرده و آهنگ طبيعی جهان را دنبال نمی کند. به همين دليل است که بسياری از شرکت های هواپيمايی ، از جمله شرکت هوا پيمايی «هما» در ايران، رديف سيزده را ندارد. و بر همين اساس نيز در شماره گذاری خانه ها از نصب پلاک١٣ خوداری می کنند و به جای آن ١٢+١ می نويسند.
دکتر مير جلال الدين کزازی در مورد عدد سيزده و روز سيزده بدر نظری دارد که شنيدنی است : «يک ديدگاه فرهنگی است که ما می توانيم با کند و کاو در باور شناسی و نماد شناسی کهن ايرانی، ريشه ها و خاستگاه ها ی بی شگونی ١٣ را به در کشيم و بررسيم. در اين باور شناسی پاره ای از شمار (اعداد) ارزش نمادين داشته است.
عدد يک : در باورشناسی باستانی ايران نشانه ی راز آلود خداوند است.
عدد دو ارزش آيينی دارد: «آسمان و زمين» ، «نرينه و مادينه» و بدين سان ساختار و سرشت آفرينش را برما روشن می دارد.
کاربردهای نمادين عدد سه : اين است که اين شمار به گونه ای راز آلود، آفرينش و پديده ی هستی را نشان می دهد. در باورهای ايران از زادگان سه گانه و يا مواليد ثلاثه سخن به ميان رفته، زادگان سه گانه کانی و يا جاندار است .
عدد چهار : چهار گوهر را نشان می دهد.
عدد پنج : در پنج می توانيم از پنج حس سخن بگوييم .
عدد شش : در شش به شيوه ی نمادين جهان آشکار می شود و ما معتقديم پديده های گیتی شش سويه هستند .
عدد هفت : در ميان يکان، از کارآ يی و ارزش و باور شناختی افزونتری برخوردار است.
عدد هشت : با بهشت در پيوند است.
عدد ُنه : باز شماری است که در فرهنگ ايرانی ارزش آيينی ويژه ای دارد و از شمار سپند ( مقدس، پاک) است .
عدد دوازده : در نماد شناسی نشانه ی کمال است. دوازده در گروه خودش ارزش بسيار دارد. ما هفت اختر و دوازده برج را داريم . هفت در عدد دوازده گردان است. پس اگر دوازده را نشانه ی کمال بدانيم، اين عدد خجسته ترين خواهد بود، زيرا آرمان آفرينش رسيدن به سر آمدگی و کمال است. از اين رو اگر به شمار سيزده رسيديد، اين همه از ميان خواهد رفت و زمانی که به چهارده می رسيم، دوباره گجستگی روی می دهد.ايرانيان از دير زمان روز ١٣ را از خانه بيرون می رفتند که بی شگونی اين روز را از خود دور بدارند. شايد يکی از دلايلی که عدد ١٣ نزد ايرانيان نحس است و مردم برای فرار از اين نحسی، روز سيزده بدر را در دامان طبيعت به سر می برند، ترويج فرهنگ بدشگونی آن توسط مردم از گذشته تا حال است».

ترکیب « سیزده به در » نوشته ی دکتر شاهین سپنتا : ترکیب « سیزده به در » را که از اجزاء « سیزده +به + در » تشکیل شده است از چند دیدگاه می توان بررسی کرد :
١– در دیدگاه نخست ( سیزده + بدر ) : می توان جزء « در » از ترکیب « سیزده به در » را ، مخفف مصدر مرکب و قدیمی « بدر رفتن » یا « بیرون رفتن » معنی نمود که با این نگاه ، « سیزده به در » به معنی « بیرون رفتن در روز سیزدهم » می باشد .شاهد این ترکیب هم بیتی از سعدی ، که می فرماید :
سودای تو از سرم به در می نرود / نقشت ز برابر نظر می نرود
٢– از دیدگاهی دیگر ( سیزده + به + در ) : پس از « به » به عنوان حرف اضافه ، جزء « در » از این ترکیب ، به معنای « دره و دشت » می باشد . چنان که در ترکیباتی مانند « در و دشت » یا « کبک دری » به این « در » بر می خوریم .شاهد این ترکیب بیتی از فردوسی است :
ببینی در و دشت رنگین شده / نکوتر ز صورت گر چین شده
٣ - از دیدگاه سوم (سیزده + بدر ) : جزء « در » در ترکیب « سیزده به در » مخخف مصدر مرکب و قدیمی « بدر کردن » ، به معنای « خارج کردن » و « بیرون کردن » یا « در کردن » می باشد . شاهد این ترکیب نیز بیتی است از حافظ که می فرماید:
مباش بی می و مطرب که زیر تاق سپهر / بدین ترانه غم از دل به در توانی کرد. این دیدگاه سوم ، بیشتر به باورهای غلط برخی دامن می زند که می پندارند روز سیزده نحس است و باید نحسی آن را « در کرد » .
به هر روی ، هر یک از سه دیدگاه بالا را که بپذیریم ، بر بنیان آیین نگارش نوین فارسی
( siz - dah – be – dar ) بهتر است كه اين تركيب را به صورت « سیزده به در » بنگاریم.
شايد يكي از دلايل اين شيوه ي نگارش، آن باشد كه با واژه ي قديمي ي "بَدْر" اشتباه نشود که یک واژه مستقل عربی است و در دانش نجوم به معنای « ماه، هنگامي که به صورت دایره کامل دیده می شود» به کار می رود. با این همه اگر در روز « سیزده به در» پای سخن گروه های مختلف مردم بنشینیم ، در می یبابیم که در بین گروه های مردم در نواحی مختلف ، هنوز یکی از سه دیدگاه بالا در تعریف مفهوم « سیزده به در » مورد قبول است و به کار می رود.

چهار آيين نوروزي نوشته ی علي بلوكباشي : نوروز به بيان ابوريحان بيروني، روز نوزايي و آفرينش است و روزي است كه همه چيز تر و تازه مي شود.او به چهار آيين نوروزي در چهار مرحله اشاره مي كند و مي افزايد:نخستين بخش از اين مراسم به پيش از نوروز برمي گردد و از تغيير طبيعت سخن مي گويد.نوروزخواني و آتش افروز و حاجي نوروز از جمله آيين هايي هستند كه پيش از نوروز به اجرا در مي آيند. دومين مرحله،آيين نوشدگي سال است و پس از آن مراسمي است كه طي  ۱۲ روز عيد اجرا مي شود چراكه سال ، ۱۲  ماه را دربرمي گيرد و آخرين مرحله به سيزدهمين روز نوروز اختصاص دارد.روزي كه مردم به دل طبيعت مي روند.
 

غزلسرایی در زمینه ی سیزده بدر ، نوشتار ی از همین نگارنده : درباره ی سیزده بدر برخلاف نوروز و سایر جشن های باستانی و ملی ایران از حافظ ، سعدی ، خیام و سایر شعرای کلاسیک کمتر سروده ای یافت می شود و این شاید بواسطه محدودیت هایی است که بعد از حمله ی اعراب در جامعه ی فرهنگی ایران معمول گردیده است . حتی از اجتماعات مربوط به سیزده بدر نیز در سفرنامه های جهانگردان اروپایی از زمان صفویه تا اواخر دوران قاجار نشانه ای نیست.
اگر چه این امر به پژوهشی گسترده تر نیاز دارد اما بنا به نوشته ی بسیاری از نظریه پردازان در پهنه ی پر فراز و فرود چهار ده قرن گذشته مذهبیون تند خو و افراطی ، در همه ی تصميم گيری های سياسی و اجتماعی مشارکت میورزیدند و مردمان را به گريه و اندوه و ترس ازآخرت تشويق می کردند. بی تردید این امر یکی از انگیزه هایی بوده است که شاعران ایرانی را از غزلسرایی در زمینه ی سیزده بدر و پاره ای دیگر از جشن هایی که در آن هنگام و هنگامه ها با گردش و تفرج همراه بوده ، باز می داشته است.

همچنین نگاه کنید به نوشتاری از همین نگارنده درباره سیزده بدر به زبان انگلیسی در تارنمای ایرانیان

رویای سیزده بدر

ریزش قطره های با ران بود
تا که بر آسمان نظر کردم

خشکسا لی ، خوشا به پایان بود
چون ز ا سطوره ها گذر کردم

کاخ ظا لم ، شکسته بنیان بود
خا نه ی عشق را مقر کردم

کین و نفرت نبود و احسان بود
به سرای صفا سفر کردم

بد ستمگر به کنج زندان بود
دوستان را از آن خبر کردم

عصر آزاد و فخر ایران بود
نفس_ خویش ، تازه تر کردم

هموطن شا دما ن و رقصا ن بود
سیزد ه ی عید را ، بد ر کردم

دکتر منوچهر سعا دت نوری

مجموعه ی گل غنچه های پندار

 


Share/Save/Bookmark

more from M. Saadat Noury
 
All-Iranians

آفرین بر"دیوانه" با این نامگذاری

All-Iranians


   روز سیزده بدر = روز احمدی نژاد: نحس و دروغگو


M. Saadat Noury

یادآوری

M. Saadat Noury


علي بلوكباشي،مردم شناس و نويسنده كتاب«نوروز،جشن نوزايي آفرينش» مي گويد: نوروز به بيان ابوريحان بيروني، روز نوزايي و آفرينش است و روزي است كه همه چيز تر و تازه مي شود.او به چهار آيين نوروزي در چهار مرحله اشاره مي كند و مي افزايد:نخستين بخش از اين مراسم به پيش از نوروز برمي گردد و از تغيير طبيعت سخن مي گويد.نوروزخواني و آتش افروز و حاجي نوروز از جمله آيين هايي هستند كه پيش از نوروز به اجرا در مي آيند. دومين مرحله،آيين نوشدگي سال است و پس از آن مراسمي است كه طي  ۱۲ روز عيد اجرا مي شود چراكه سال ، ۱۲  ماه را دربرمي گيرد و آخرين مرحله به سيزدهمين روز نوروز اختصاص دارد.روزي كه مردم به دل طبيعت مي روند.
منبع :

 //uast2.blogfa.com/post-561.aspx


M. Saadat Noury

همه ی ایرانیان گرامی

M. Saadat Noury


با سپاس، در پاسخ سروده ای از امیرحسین توکلی تقدیم می شود/"سیزده به در" شما زیبا و شادمانه باد

نمی دونم چی شد سیزده بدر شد
گوشم از جیغ و داد و نعره کر شد
به یاد تعطیلات رفته از دست
غم و غصه کنارم همسفر شد
از آجیل شب عید مونده تخمه
تموم پسته ها زیر و زبر شد
رو پیچ و تاب سبز سبزه ی عید
گره از بخت ما هم کور تر شد
عروس تنگ من ، زندانی عید
از آن قصر بلوریش به در شد
دروغ سیزده هر ساله ی ما
عجب عیدی به نیکویی بسر شد
امیرحسین توکلی


M. Saadat Noury

دیوانه ی خردمند

M. Saadat Noury


با سپاس از نوشته ی مهر آمیز شما و طنزی که بر آن افزوده اید، روز نیک و خوشی را برایتان آرزومندم. "سیزده به در" شما زیبا و شادمانه باد


All-Iranians

تازه ترین شعردرباره ی سیزده بدر

All-Iranians


اکنون که بهار جشن بر پا کرده است،
با نور و گُل و نسيم غوغا کرده است،
آغوش طبيعت آی در "سيزده به در"
کز شوق تو خانه را شکوفا کرده است
* * *
بنگر شَعَف طبیعت از پا تا سر
خواهد که بگيری‌اش سراپا، در بَر
نوروز نوید داده کز غم به در آی
يعنی برويم همگی، سيزده به در !
مهرانگيز رساپور (م. پگاه)
جمعه ۱۲ فروردين ۱۳۹۰


divaneh

سیزد ه ی عید را ، بد ر کردم

divaneh


با سپاس از این نوشته آموزنده و شعر زیبای شما. به گوش ما رسیده که می خواهند اسم سیزده به در را عوض کنند و بگذارند روز احمدی نژاد. دلیلشان هم گویا این است که ایشان هم نحس است و هم دروغگو.


M. Saadat Noury

To All-Iranians

by M. Saadat Noury on

با سپاس، در پاسخ نوشتاری از دکتر شاهین سپنتا تقدیم می شود

ترکیب « سیزده به در » را که از اجزاء « سیزده +به + در » تشکیل شده است از چند دیدگاه می توان بررسی کرد :
١– در دیدگاه نخست ( سیزده + بدر ) : می توان جزء « در » از ترکیب « سیزده به در » را ، مخفف مصدر مرکب و قدیمی « بدر رفتن » یا « بیرون رفتن » معنی نمود که با این نگاه ، « سیزده به در » به معنی « بیرون رفتن در روز سیزدهم » می باشد .شاهد این ترکیب هم بیتی از سعدی ، که می فرماید :
سودای تو از سرم به در می نرود / نقشت ز برابر نظر می نرود
٢– از دیدگاهی دیگر ( سیزده + به + در ) : پس از « به » به عنوان حرف اضافه ، جزء « در » از این ترکیب ، به معنای « دره و دشت » می باشد . چنان که در ترکیباتی مانند « در و دشت » یا « کبک دری » به این « در » بر می خوریم .شاهد این ترکیب بیتی از فردوسی است :
ببینی در و دشت رنگین شده / نکوتر ز صورت گر چین شده
٣ - از دیدگاه سوم (سیزده + بدر ) : جزء « در » در ترکیب « سیزده به در » مخخف مصدر مرکب و قدیمی « بدر کردن » ، به معنای « خارج کردن » و « بیرون کردن » یا « در کردن » می باشد . شاهد این ترکیب نیز بیتی است از حافظ که می فرماید:
مباش بی می و مطرب که زیر تاق سپهر / بدین ترانه غم از دل به در توانی کرد. این دیدگاه سوم ، بیشتر به باورهای غلط برخی دامن می زند که می پندارند روز سیزده نحس است و باید نحسی آن را « در کرد » .
به هر روی ، هر یک از سه دیدگاه بالا را که بپذیریم ، بر بنیان آیین نگارش نوین فارسی
( siz - dah – be – dar ) بهتر است كه اين تركيب را به صورت « سیزده به در » بنگاریم.
شايد يكي از دلايل اين شيوه ي نگارش، آن باشد كه با واژه ي قديمي ي "بَدْر" اشتباه نشود که یک واژه مستقل عربی است و در دانش نجوم به معنای « ماه، هنگامي که به صورت دایره کامل دیده می شود» به کار می رود. با این همه اگر در روز « سیزده به در» پای سخن گروه های مختلف مردم بنشینیم ، در می یبابیم که در بین گروه های مردم در نواحی مختلف ، هنوز یکی از سه دیدگاه بالا در تعریف مفهوم « سیزده به در » مورد قبول است و به کار می رود .

//iranshenakht.blogspot.com/2006/04/295.html

Happy Sizdah Beh Dar


All-Iranians

رابطه ي آب و زندگي

All-Iranians


در چنين روزي ایرانیان به دشت دمن رفته از ايزد باران مراد مي طلبيدند تا ببارد و بر بركت بيفزايد؛ چرا که باور داشتند اگر تشتر در برابر اپوش شكست بخورد دشت و دمن به خشكي و خزان برسد و آب از چشمه ها دريغ بشود، گرد غم و اندوه بر بر چهره ى آدمي و گياه و چرنده و پرنده بنشيند. در اينجاست كه رابطه ي آب و زندگي،به ويژه زندگي انسان ايراني، را مي توان به روشني لمس كرد. اين رابطه تا آنجا  گسترده مى شودكه باور آدمي با طبيعت پيوند تنگاتري مى خورد. لب تشنگي دشت و دمن، آدمى، پرنده و چرنده و تنگ چشمي آسمان  آنچنان انسان را در بن بست قرار مي دهد كه داريوش بزرگ در سنگ نبشته اي فرياد بر مي آورد : خدايا! كشور را از سه چيز رهايى ببخش :دروغ ، خشكسالي و دشمن.
دکتر تورج پارسی
//www.savepasargad.com/Articles/13%20farvardin.htm