M. Saadat Noury

 

در این نوشتار، پس از سخنی کوتاه درباره ی مفهوم واژه ی فرهنگ ، نخست پیرامون انواع تفاوت های فرهنگی ، تاثیر تفاوتهای فرهنگی بر روی مدیریت، تفاوت‌ های فرهنگی و پیامدهای بدفهمی دیپلماتیک گفتگو شده و در پایان به سروده ای از همین نگارنده درباره ی آد میزا د گا ن بی فرهنگ اشاره گردیده است.  

مفهوم واژه ی فرهنگ
لغت نامه دهخدا پیرامون تعریف فرهنگ نکات زیر را یاد آور شده است:

فرهنگ : فر، پیشوند + هنگ از ریشه ٔ ثنگ اوستایی است به معنی کشیدن و نیز به معنی تعلیم و تربیت است . فردوسی گوید: تو دادی مرا فر و فرهنگ و رای / تو باشی به هر نیک و بد رهنمای .

بنا بر لغت نامه دهخدا معروف ترین و شاید جامع ترین تعریفی که از فرهنگ ارائه گردیده است , متعلق به ادوارد تایلور است که گفته است "فرهنگ مجموعه پیچیده ای است که در برگیرنده دانستنی ها , اعتقادات ,هنرها , اخلاقیات ,قوانین ,عادات وهرگونه توانایی دیگری است که بوسیله انسان بعنوان عضو جامعه کسب شده است". تعاریف دیگر فرهنگ برگرفته از همان لغت نامه به شرح زیر است:
١ - رالف لینتون فرهنگ را ترکیبی از رفتار مکتب می‌داند که بوسیله اعضاء جامعه معینی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و میان افراد مشترک است .

٢ - به نظر ادوارد ساپیر فرهنگ عبارت از نظامی از رفتارها ست که جامعه بر افراد تحمیل می‌کند و در عین حال نظامی ارتباطی است که جامعه بین افراد بر قرار می‌کند.

٣ - با توجه به تعاریف فوق بطور کلی می‌توان فرهنگ را میراث اجتماعی انسان دانست که او را از سایر حیوانات متمایز می‌سازد. این وجوه تمایز را که منحصر به انسان است می‌توان مبتنی بر چهار ویژگی دانست : تفکر و قدرت یادگیری - تکلم - تکنولوژی - اجتماعی بودن(زندگی گروهی). بعضی از صفات فوق را می‌توان در حد بسیار ضعیفی در حیوانات نیز مشاهده نمود که آنها را در حقیقت اعمال و حرکات غریزی باید تلقی نمود و نه ویژگیهای فرهنگی مثل غریزه مادری , لانه سازی و...

فرهنگ انسانی بر عکس در بسیاری از موارد بر غرایز بشری لگام می‌زند و بهمین دلیل چنانچه فرهنگ انسانی را از انسان بگیرند تمایزی بین انسان و حیوان بجای نمی‌ماند

فرهنگ فارسی معین، فرهنگ را مرکب از دو واژه فر و هنگ به معنای ادب، تربیت، دانش، علم، معرفت و آداب و رسوم تعریف کرده‌است.
دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا در نوشتاری پیرامون فرهنگ اشاره می نمایدکه "دو واژه ی فر و هنگ ریشه ترکی دارند زیرا در ترکیه عثمانی فر به معنی زرع، کشت و کاشتن و هنگ نور، روشنایی، جمع کردن و روشن ساختن ذکر شده است. هنگامی که مفهوم فرهنگ، برای نخستین بار، در سده‌های هیجدهم و نوزدهم میلادی، در اروپا به کار گرفته شد، بر فرایند کشت و زرع یا ترویج در کشاورزی و باغبانی دلالت داشت. چنانکه واژه انگلیسی این مفهوم، از واژه لاتین کالتورا ...

ریشه گرفته است که به معنای کشت کردن، زراعت و ترویج است".

تفاوت فرهنگ ها بر اساس نوع زمینه

محمد صادق حسن زاده و حسن اكبری در مقاله ای تحت عنوان "مدیران و شناخت تفاوت های فرهنگی" ، در مورد فرهنگ با زمینه بالا و پایین چنین نوشته اند:

"اولین فردی كه مطالعه بر روی فرهنگ های با زمینه بالا و فرهنگ های با زمینه پایین را مطرح كرد پروفسور هال در سال ١٩٧٦ بود كه معتقد است فرهنگ های با زمینه بالا به اشارات غیركلامی و فرهنگ های با زمینه پایین به پیامهای واضح و روشن متكی هستند.
فرهنگ با زمینه پایین: كلماتی كه در این نوع فرهنگ ها استفاده می شود از بافت كمتری برخوردار است و واضح و روشن است، در انتقال پیام شفافیت وجود دارد و كلمات به دقت انتخاب می شوند تا مفاهیم را به درستی منتقل كنند و از ابهام اجتناب می شود. فرهنگهای آمریكای شمالی، استرالیا و اروپای غربی دارای چنین فرهنگی هستند.

فرهنگ های با زمینه بالا: در چنین فرهنگ هایی شفافیت در انتقال پیام وجود ندارد، اعضا به علائم و اشارات متكی هستند و محیط خارجی وضعیت كلی و رفتار غیركلامی، زمینه ایجاد ارتباطات هستنـد، فرهنگهای ژاپن، چیـن، اعراب دارای فرهنگ با زمینه بالا هستنـد".

تاثیر تفاوتهای فرهنگی بر روی مدیریت

حسن زاده و اكبری در مورد تاثیر تفاوتهای فرهنگی بر روی فرایندهای مدیریتی چنین اشاره دارند : "سیستم اقتصاد جهانی كه یكی از نتایج آن شركتهای چندملیتی است برای مدیران ، مسایل و مشكلاتی را به وجود آورده است. مدیران در این سیستم، باید تفاوتهای فرهنگی موجود بین كشورها را درك كنند و شیوه مدیریت و سازمانهای خود را براساس آن تعدیل كنند. تفاوتهای فرهنگی تمامی فرایندهای مدیریتی مثل ارتباطات، رهبری و تصمیم گیری را تحت تاثیر قرار می دهد. به عنوان مثال، تفاوتهای فرهنگی می تواند تمامی اجزای فرایند ارتباطات را تحت تاثیر خود قرار دهد. به عنوان مثال در بحث فرستنده پیام، یك شخص از فرهنگ با زمینه بالا ممكن است از پیامی استفاده كند كه كلی باشد و در طرف مقابل، این پیام در منظر یك شخص از فرهنگ بازمینه پایین ممكن است به خوبی درك نشود چون كلماتی برای آنها قابل درك است، كه شفاف و واضح باشد.

همچنین توجه به ساختار زبان، نقش مهمی در نحوه ی برخورد و درك شخصی در محیط دارد. به عنوان مثال یك فرد از فرهنگ با زمینه بالا دوست دارد كه از زبان اغراق استفاده كند. در مقابل یك فرد با فرهنگ از زمینه پایین از زبان اغراق كمتر استفاده می كند و معتقد است در انجام دادن كارها كلمه ها باید با فعالیتها و اعمال منطبق باشند و باید از بیانات سمبلیك خودداری شود. حالا اگر یك فرد با فرهنگ با زمینه پایین، از یك فرد با زمینه بالا تمجید كند فرد با فرهنگ با زمینه پایین انتظار دارد كه شخص مقابل گفتار خود را به عمل تبدیل كند ولی مشاهده می كند كه بین گفتار و عمل او اختلاف وجود دارد و همین امر موجب عدم اعتماد او به فرد مقابل می شود. درك تفاوتهای بین فرهنگی به مدیران امكان می دهد كه در زمان برقراری ارتباط با فرهنگ های مختلف خصوصیات زبانی، فرهنگ و آداب و رسوم آنها را در نظر داشته باشند و با آگاهی از آنها به تصمیم گیری در مسائل بپردازند. البته قدم اول در شناخت و درك فرهنگ های مختلف، شناخت فرهنگ خویش است".

تفاوت‌های فرهنگی و پیامدهای بدفهمی دیپلماتیک

عمار ملکی فرزند برومند دکتر محمد ملکی سرپرست سابق دانشگاه تهران در یک مقاله ی بسیارارزشمند و خواندنی تحت عنوان "تفاوت‌های فرهنگی و پیامدهای بدفهمی دیپلماتیک" چنین نوشته است:

"سخنانی که مقامات یک کشور در سطح روابط بین الملل می‌گویند، اگر فقط بر مبنای ذهنیت فرهنگی مرسوم در آن کشور بیان شود و حساسیت های فرهنگی در شیوه تفسیر سخنان دیپلماتیک در کشورهای مخاطب لحاظ نگردد، می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی را به همراه داشته باشد. سخنانی که در سالهای اخیر توسط رییس دولت جمهوری اسلامی درباره محو اسراییل زده شد، همواره به عنوان یک شاهد قابل استناد برای کشورهای غربی در خطرناک خواندن برنامه هسته ای جمهوری اسلامی و موجه دانستن اعمال فشار بر ایران دانسته می‌شود. درحالی که برای ایرانیان و بسیاری از کارشناسانی که با فرهنگ زمینه-محور حاکم بر آن آشنایی دارند، محتوای این سخنان خیلی جدی تلقی نمی‌شود. از طرف دیگر مسئولان جمهوری اسلامی در بسیاری موارد، از جمله مورد ذکر شده درباره تحریم بانک مرکزی و تحریم خرید نفت، سخنان مقامات کشورهای غربی و آمریکایی را بر مبنای شیوه ذهنی-فرهنگی خود تفسیر می‌کنند و محتوای کلام آنها را جدی نگرفته و به زمینه و بستر سخنان بیشتر بها می‌دهند و این مساله تاکنون باعث هزینه های بسیاری شده است. اگر این ناآگاهی به اختلافات فرهنگی در مکالمات و جدالهای لفظی دیپلماتیک مورد بازبینی قرار نگیرد، سخن گفتن و لفاظی درباره جنگ و درگیری نظامی می‌تواند با سوء برداشت و بدفهمی هر یک از طرفین، جرقه آغاز جنگی ویرانگر و فاجعه آمیز شود".

باید یاد آور شد که عمار ملکی در حال حاضر پژوهشگر "سیاستگذاری مقایسه ای" در دانشگاه تیلبرگ هلند است

آد میزا د گا ن بی فرهنگ
نگارنده در مجموعه سروده‌های زنجیرها ، به آد میزا د گا ن بی فرهنگ اشاره دارد:
قلب ما ، ا ز كجا ست می گیرد
ز آدمیز ا د گا ن_ بی فرهنگ
خیره چشمان_ کا هل_ دل سنگ
تلخ و چهره ، هما ره پر آ ژنگ
بر د گا ن_ سلا له ی نیرنگ
سرگریبا ن ، ز شادی و آ هنگ ...

دکتر منوچهر سعادت نوری

منابع و مآخذ
فرهنگ فارسی معین
تارنمای لغت نامه دهخدا
تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
تارنمای بی بی سی: مقاله ی "تفاوت‌های فرهنگی و پیامدهای بدفهمی دیپلماتیک" نوشته ی عمار ملکی
تارنمای مجموعه سروده‌های زنجیرها : سروده‌ ی قلب ما ا ز كجا ست می گیرد
تارنمای ویستا : مدیران و شناخت تفاوتهای فرهنگی ، نوشته ای از محمد صادق حسن زاده و حسن اكبری

 xxx
گل غنچه های پندار