Ali Ohadi

یک روز یکشنبه که هوا خوب است، برای آدمی که سال هاست تله ویزیون ندارد، و تماشا نمی کند، و حال و حوصله ی نشستن در خانه و خواندن روزنامه یا کتاب را هم ندارد، از پشت پنجره دوچرخه اش را کنار حیاط می بیند و هوای ملایم اوایل پاییز، وسوسه اش می کند، اما فکر می کند همه جا تعطیل است و انگاری همه ی خیابان ها و گذرها را "واجبی" مالیده باشند، تا کیلومترها یک آدم دیده نمی شود، و... چه کاری می ماند جز این که دوچرخه را بردارد و بی هدف پا بزند و برود ببیند به کجا می رسد. بعد کم کم از محدوده ی شهر خارج شود و در میان مزارع و تک و توک خانه های کوچک خارج از شهر، چشمش به یک تابلوی قدیمی بیافتد که از زیر گل و لای و گرد و خاکی که رویش را پوشانده، کلمه ی "لازارت" را بشود خواند، و ناگهان وسوسه شود که این محل با این دیوارهای سنگی، چه جایی ست! از آقایی که در مقابل در اولین خانه ایستاده و سیگار دود می کند، بپرسد؛ این "لازارت" چه صیغه ای ست! و آن آقا هم که انگاری دنبال بهانه است تا با کسی حرف بزند، شروع کند به توضیح دادن که اینجا زمانی یک بیمارستان بوده و چه و چه و ... آن شخص بیکار دوچرخه سوار، به این فکر بیافتد که چرا بیمارستان را "لازارت" نامیده اند و ...

"لازاروس" (Lazarus) شخصیتی ست انجیلی، که در آیه های 19 تا 31 باب شانزدهم انجیل لوقا (لوکاس) شرح احوال کوتاهی در مورد او آمده است. نام او در متون فارسی "العازر" است که از تلفظ عبری آن از کتاب عهد عتیق، یا تورات گرفته شده است. لازاروس موجودی ست طاعون زده، جذامی، در کل؛ شخصیتی فقیر با یک بیماری واگیردار، کسی که از جامعه مطرود است، انسانی که به جمع راه ندارد، بیگانه ای که بخاطر بیماری واگیردارش، باید از او پرهیز کرد. و از این قبیل معانی و تعبیرات که در طول تاریخ، برای این اسم و مفهوم، درست شده است و...

از همین رو، "لازاروس" و مشتقات آن بصورت پدیده یا مفهوم، در زبان ها و فرهنگ های دنیا به عناوین مختلف و گاه معانی متفاوت بکار رفته است. در آلمانی و دانمارکی، "لازارت"(Lazaret) به نوعی کلینیک یا بیمارستان ویژه اتلاق می شود که مخصوص بیماری های خاص است، و گاه بخشی مجزا از یک بیمارستان بزرگ؛ "بخش ویژه"! در انگلیسی و فرانسه "لازارت" بیمارستان یا کلینیک مخصوص قرنطینه است. جایی برای تازه واردان به جامعه که از جاهای دیگر دنیا می آیند و به داشتن یک بیماری مسری مشکوک اند. اینها در "لازارت" می مانند تا نسبت به سلامتی شان اطمینان حاصل شود.

قدیمی ترین "لازارت" در اروپا با نام "Isola Di Santa Mraria di Nazareto" ثبت شده، که در 1423 در جزیره ی کوچک نامسکونی بیرون شهر ونیز در ایتالیا تاسیس شده است. "نازارتو" مخصوص کسانی بوده که از "شرق" می آمده اند و به داشتن طاعون یا جذام یا بیماری واگیردار دیگری مشکوک بوده اند. اما چرا "لازارت" در ایتالیایی به "نازارت" تبدیل شده، دلیلی پیدا نکردم. اما از همان قرن پانزدهم، "لازارت" یا "نازارتو" به سرعت به نام بیمارستان های کوچک مخصوص قرنطینه ی بیماران واگیردار که از خارج قصد ورود به یک جامعه یا مجموعه یا شهر را داشته اند، تبدیل شد.

"لازاروس" یا "نازارتو"(آن گونه که ونیزی ها تلفظ می کنند) و به فرانسه ی دوران ناپلئون "لازارون"(Lazzarone)، کم کم به اصطلاحی تبدیل شد برای ولگردان، گدایان، آنها که لباسی نامناسب به تن داشتند و در اصل، ظاهرشان و چه بسا زبان و رفتارشان با جماعت شهری ناهمخوانی داشت. این معنی هم باز به ریشه ی اصلی، یعنی همان شخصیت انجیلی "لازاروس" باز می گردد؛ بیگانه ای مطرود جمع، خارج از گروه، نه از "ما"، بلکه از "آنها"، تکه ای از "the others" یا آن گونه که اصطلاح فرانسوی در جامعه شناسی راه پیدا کرده؛ "Les Autres"! می بینید که به نوعی شامل پناهندگان و مهاجران هم می شود، نه؟

شاید به همین جهت بعدها برای "مریضخانه" یا "بیمارستان" از واژه ی دیگری استفاده شد که ریشه ای لاتینی دارد؛ "Hospes" در زبان لاتینی هم برای "میهمان" بکار می رود و هم برای "میزبان" و "Hospital" مشتقی از این واژه است که از زبان های لاتینی به زبان های دیگر اروپایی وارد شده و در ابتدا به "مهمان خانه" یا همان "هتل" فعلی می گفته اند. هنوز هم مشتقاتی از این ریشه ی لاتینی شبیه "Hospitality"(مهمان نوازی) در این زبان ها هست که با وجود معنایی به ظاهر متفاوت با "لازارت" یا "نازارتو"، یا "بیمارستان"، در اصل به مفهوم محترمانه ای همان معنا را می دهد. چرا که "میهمان" نیز، کسی ست که از بیرون وارد یک مجموعه می شود، و احتمالن تا در خانواده یا جامعه ی میزبان "پذیرفته" شود، باید "شناخته"، "مانوس" یا در اصل "شفا" یابد! باز هم می رسیم به مفهوم "مهاجر" یا "پناهنده"!

با این همه در زبان های اسکاندیناویایی واژه ی عجیب "Spedalsk" هم هست که با سکون حرف اول، به معنی "جذامی" بکار می رود و به مرور زمان به "Spitalsk" تبدیل شده که تلفظی بسیار نزدیک به "Hospital" در انگلیسی دارد! و هیچ نمی دانم از کدام زبان و فرهنگ، وارد دانمارک شده است!

شاید اگر یک شنبه نبود و کتابخانه باز بود، یا در خانه به اینترنت دسترسی داشتم، دریافت این که اروپایی ها چگونه از "لازاروس"، یک جذامی مطرود، یک بیگانه، و "لازارت"، یک بیمارستان قرنطینه، به "هاسپیتال" که کلمه ای ست محترمانه برای همان منظور، رسیده اند، چندان مشکل نبود. اما چه می شود کرد، امروز یک شنبه است و دوچرخه بعد از یک گردش دو ساعته، باز هم کنار حیاط پارک شده و من هم با یک فنجان قهوه اینجا نشسته ام به تماشا و تفحص ذهنی. این است که برایم روشن نیست چرا فرهنگستان دوره ی رضاشاهی برای معادل فارسی "هاسپیتال"، کلمه ی "بیمارستان" را ساخته است! اگرچه "بیمارستان" به هیچ وجه ترجمه ی "هاسپیتال" نیست، اما در نگاه اول هیچ اشکالی بنظر نمی آید چرا که "هاسپیتال" هم مثل "بیمارستان" محل بستری کردن بیماران است. اما به محض آن که به معادل آن در فارسی دری افغانستان فکر می کنی؛ "شفاخانه"، به این فکر می افتی که انگاری این معنا به واژه ی اروپایی "هاسپیتال" نزدیک تر است، هان؟ این درست که "بیمار"ان در "بیمارستان" بستری می شوند و از آنها "پذیرایی" یا به عبارتی "مهمان نوازی" می شود، اما این همه نه برای "بیمار" نگهداشتنشان، یا بیمارتر کردنشان است، بلکه برای بهبودی از بیماری و "شفا" دادن آنهاست. چون از "لازارت" تا "هاسپیتال"، همه جا فکر اصلی این بوده که "بیمار" مربوطه وارد شود، "شفا" یابد و خارج شود، نه؟

ali.ohadi.com