KARAMANIA

نویسنده : گیتی عابدی

بقچه پته دوزی از «فرج الله کرمانی» از سال ۱۲۸۰ هجری قمری برای کرمان به یادگار مانده است و درست ۵ سال بعد، یکی از پرکارترین پته های ایران تولید شد: « روپوش مقبره «شاه نعمت الله ولی» در ماهان کرمان.»

گفته شده است که این پته با طول ۳۵۵ سانتی متر و عرض ۲۱۰ سانتی متر، نتیجه دو سال کار مداوم ۱۶ زن پته دوز کرمانی است. ۱۶ زنی که به احتمال زیاد، تنها خاطره ای از آن ها باقی مانده است.

 «خاطره ای» که شاید در چهره تک تک پته دوزهای جدید و قدیم متبلور بشود، مثل دخترک های پته دوز دوره پهلوی.

به گفته دو تن از این «دخترک ها» که حالا برای خودشان مادربزرگی هستند: «اون زمان، معنی نداشت که دختر درس بخونه. همین چند کلاسی هم که درس خوندیم، براش کلی زحمت کشیدیم.» گویا، سرنوشت اکثر دخترهای آن زمان، یکسان بوده است: «دخترا، یا می رفتن خیاطی و یا پته دوزی.»

به فردی که به آن ها پته دوزی یاد می داده است، «ملا» می گفتند. وقتی از دور هم نشینی هایشان و تمرین دوختن پته می گفتند، لبخندی روی لبانشان نقش می بست. در کنار پته دوختن، با هم دوره هایشان، مشاعره هم می کردند. خلاصه، جمع شان به گونه ای بوده که هر وقت از آن یاد می کردند، گویا قند در دلشان آب می شده است.

یکی از این مادربزرگ ها، در خانه ای قدیمی هنوز هم به کار پته مشغول است، البته با کمی تغییر؛ به جای دوختن، طرح می زند. دیگر مانند گذشته نمی تواند کار کند اما برای این که دستش در جیب خودش باشد، شاگردهایی تربیت کرده که کار مشتری های خانگی اش را راه بیاندازند.

به رسم زنان قدیمی کرمان، چادر گلداری به سر دارد و موهایش را حنا کرده است. اعتقاد زیادی به پته دوزان هم نسل خودش دارد. با دلخوری می گوید: «پته دوزای جدید، از رو حوصله و اصولی کار نمی کنند.» به پته های بازار هم چندان اعتقادی ندارد: «چون شما پته نمی شناسید، هر چیزی را بهتون می اندازند.» اگر بخواهی توضیح دهد که پته خوب چه ویژگی هایی دارد، فقط به این حرف بسنده می کند: «شما چون پته ندوختی، نمی فهمی پته خوب کدومه.»

اما به گفته كارشناسان «مرکز صنایع دستی کرمان»: «مرغوب ترین پته در کرمان، پته ای است که دوخت آن روی شال سفید یا مشکی انجام گرفته باشد.» دلیل این موضوع، این گونه توضیح داده می شود: «شال سفید از این جهت مرغوب و قیمتی است که رنگ سفید، نور را منعکس می کند و موجب خستگی چشم می شود. به همین دلیل، دوخت به کندی پیش می رود و از طرفی در دوخت باید از نخ های مرغوب استفاده کرد تا نخ رنگ ندهد. و چون نواقص دوخت روی شال های روشن مشهود است، باید سلیقه و ظرافت کامل در دوخت آن ها به کار گرفته شود.» در مورد شال مشکی هم گفته شده است: «عمل دوخت روی این پارچه، مهارت و ظرافت زیادی را می طلبد و در ضمن سوزنی که برای دوخت این نوع پارچه استفاده می شود، ظریف تر از پته دوزی است و پس از دوخت جراحاتی را روی انگشتان به جای می گذارد.» اما به احتمال زیاد، این جراحات دوام زیادی ندارند، چون خاطره دوختن شال مشکی تنها در خاطره زن پته دوز دوم باقی مانده است. او در خانه ای مدرن تر، تنها خاطرات گذشته اش را مرور می کند. وقتی می خواهد کیفیت بالای کارش را نشان دهد، یکی از صفحات دفتر خاطراتش را ورق می زند: «تو سازمان زنان پته می دوختم. یه روز به من و دوستم گفتند که باید برای پسر شاه جلیقه بدوزیم. یک جلیقه سفید دوختیم که خیلی خوشگل بود. اما پاداشی از این موضوع دست ما را نگرفت.»

او مي گويد «ازدواج»، اولین مانع بین آن ها و پته بوده است.«دیگه ازدواج کردیم و بچه دار شدیم. وقت نمی کردیم پته بدوزیم.»
البته اين «آرتروز» بوده که تقریباً دوختن پته را براي او و دوستش تبديل به آرزو کرده است. ساعت ها پته دوختن در دوران جوانی، آرتروز دست را برای آن ها به یادگار گذاشته است.
با این حال، یکی از «ملا» های زمان قدیم به شاگردانش گفته بود: «پته، یک هنری ست که همیشه تو وجود تو هست و هیچ وقت از بین نمی ره. هیچ جا و مکان و ابزار خاصی به جز یه سوزن از شما نمی خواد و رو دوش تون هم سنگینی نمی کنه.» //zigzagmag.org/article