Ladan Farhangi

قبل از بحث در زمینه ی شکست سیاست گازی ایران ، یاد آوری نکات زیر برای روشن شدن موضوع لازم و ضروری است:

تعریف : گاز طبیعی نوعی سوخت فسیلی گازی شکل است و سوختی است که معمولاً اثرات زیان آور کمتری نسبت به سوخت‌ها ی فسیلی دارد و درردیف منابع تجدید نا پذیر محسوب می شود

تاریخچه : گاز طبیعی دارای تاریخی چند هزار ساله‌است. تقریباً در سال ۹۴۰ قبل از میلاد، مردمان سرزمین چین با استفاده از نی‌های تو خالی گاز طبیعی را از محل آن در خشکی به ساحل رسانده و از آن برای جوشاندن آب دریا و استحصال نمک استفاده می‌کردند. چینی‌ها چاه‌های گاز را حتی تا عمق ۶۰۰ متری نیز حفر می‌کردند. همچنین حفر چاه‌های گاز در ژاپن در حدود سال ۶۰۰ قبل از میلاد گزارش شده‌است. سایر تمدن‌های باستانی مانند ایران و هند و مصر نیز خروج گاز از زمین را متوجه شده و دریافته بودند که قابل اشتعال است و می‌سوزد. لذا معابدی برای محصور نگه داشتن این شعله‌های جاودان که بازدیدکنندگان به دیده احترام به آنها می‌نگریستند بنا شد. اما اهمیت گاز طبیعی به عنوان سوخت مورد استفاده در زندگی بشر از اوایل دهه ۱۹۳۰ آغاز شد. در اواخر قرن بیستم مشخص شد که گاز طبیعی در بخش اعظم جهان صنعتی به یک منبع انرژی بسیار حیاتی مبدل شده‌است. زغال‌سنگ در قرن نوزدهم انقلاب صنعتی را سبب شد و نفت خام که سوخت قرن بیستم بود باعث توسعه اقتصادی در جهان گردید .

میدان‌های گازی جهان : امروزه حداقل در ۸۰ کشور جهان میدان‌های گازی شناسایی شده است، این میدان ها حدودا مقدار ی برابر ۵٬۵۰۱ تریلیون فوت مکعب گاز را شامل می‌شود. برآورد می‌شود که میزان گاز طبیعی موجود در جهان میزانی به مراتب بیش از این باشد که یا هنوز شناسایی نشده و یا در دریاها موجود است که به دلیل مقرون به صرفه نبودن استخراج از آن عمق، دست نخورده باقی خواهد ماند. سه کشور رتبه ی اول از نظر ذخایر کل گاز حهان عبارتند از روسیه (۳۰ در صد)، ایران (۱۵ در صد) و قطر (۹ در صد).

وضعیت کنونی بازار گاز جهان و امکانات از دست رفته ی ایران : تحریم‌های اقتصادی ،امکان حضور ایران در بازار گاز جهان و تبدیل آن به کشور ترانزیت گازی منطقه را ضعیف‌ و گاز آسیای‌ میانه و حوزه خزر را جایگزین گاز ایران کرده است. ادامه ‌روند کنونی را کارشناسان شکست سیاست گازی ایران توصیف می‌کنند. قرارداد انتقال گاز ترکمنستان به هندوستان بنام “تاپی” قرار است ۲۴ دسامبر (حدود یک ماه دیگر) توسط سران کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان امضاء شود. از دید کارشناسان این طرح پس از اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران فعال شده است.

ایران در حال حاضر به اروپا گاز صادر نمی‌کند. به عقیده کارشناسان غربی، با تشدید تحریم‌های اخیر شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا، ایران در آینده نزدیک نیز شانسی برای صدور گار به اروپا ندارد. ولادیمیر سوکور، کارشناس “موسسه‌ی تحقیقی بنیاد جیمز تاون در واشنگتن" در مصاحبه با رادیو آلمان گفته است :«ایران قرار است از طریق شبکه خط لوله‌ی جدید نیازهای داخلی را، از جمله در استان‌های سمنان، خراسان ‌رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان و مازندران تامین کند. ایران به لحاظ دخیره‌ی گازی دومین کشور دنیا به حساب می‌آید، اما مجبور است بخشی از گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان و جمهوری آذربایجان وارد کند. با این همه تا قبل از گسترش تحریم‌ها، مشارکت ایران در طرح نابوکو مطرح بود".

با توجه به ترانزیت نفت و گاز منطقه توسط جمهوری آذربایجان، این کشور در سیاست راهبردی آمریکا نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در کنفرانسی که هفته گذشته زیر عنوان “روابط آمریکا و آذربایجان، وضع مشارکت راهبردی” در واشنگتن برگزار شد، ریچارمورنینگ‌استار، نماینده‌ی ویژه وزارت امور خارجه‌ی آمریکا در مسائل انرژی اوروآسیا گفت:«آذربایجان در زمینه مناسبات دوجانبه و چند جانبه برای آمریکا یک کشور مرکزی محسوب می‌شود». مورنیگ استار همچنین تاکید کرد که دولت آمریکا طرفدار سیاست تنوع سازی منابع و مسیرهای تأمین کننده‌ی نفت و گاز در منطقه خزر و آسیای مرکزی است. ولادیمیر سوکور ضمن تاکید بر این نکته که با اعمال تحریم‌ها ایران دیگر شانسی برای فروش گاز خود به اروپا ندارد، معتقد است که تحریم‌نفت و گاز ایران به نفع روس‌ها تمام می‌شود. وی توضیح می‌دهد:«انزوای ایران بایستی خاتمه یابد. این تحریم‌ها به ثروتمد‌تر شدن روس‌ها انجامیده و برای اروپا نیز نتایج مثبتی ببار نیاورده است».

واقف شریف‌اف، مدیر خبرگزاری “ترند کاپیتال” آذربایجان، در کنار مسئله هسته‌ای ایران و مسئله‌ی تحریم‌ها، لاینحل ماندن وضعیت حقوقی دریای خزر را هم بزرگترین مانع حضور ایران در بازار گازی دنیا می‌شمارد. وی می‌گوید: « فرض کنیم ایران مسئله‌ی هسته‌ای ندارد وعلیه این کشور تحریمی اعمال نشده است. با این‌حال هیچ شرکت نفت و گازغربی، تا زمانی‌که ایران مسئله‌ی رژیم حقوقی دریای خزر را حل نکند، حاضر نمی‌شود در بخش دریای خزرایران فعالیت کند».

اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران پروژه‌ی “تاپی” را فعال‌ترکرده است. کارشناسان حتی می‌گویند که با ورود هندوستان به طرح تاپی، اجرائی شدن آن زمینه عینی می‌یابد. از سوی دیگرعراق نیز قصد دارد از طریق خط لوله‌ی نابوکو گاز خود را به اروپا صادر کند. ازهمه مهمتر، مشارکت ترکمنستان اجرای خط لوله نابوکو را مقرون به صرفه کرده است . کارشناسان اکنون نتیجه می‌گیرند، دروضعیت کنونی خط لوله‌ی نابوکو بدون درنظرگرفتن توان گازی ایران هم می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. تا چندی پیش این‌نظر غالب بود که بدون تزریق گاز ایران، نابوکو مقرون به صرفه نخواهد بود. سهامداران پروژه خط لوله‌ی نابوکو شرکت‌های او. ام. اف اتریش، مول مجارستان، بلغارگاز بلغارستان، ترانس گاز رومانی، بوتاش ترکیه و آر.دبلیو.ای آلمان هستند. حداکثر ظرفیت انتقال خط لوله‌ی نابوکو ۳۱ میلیارد متر مکعب گاز در سال خواهد پیش‌بینی شده است. از سوی دیگر ترکمنستان رسما اعلام کرده که قصد دارد حدود ۴۰ میلیارد متر‌مکعب گاز به اروپا صادر کند. عراق نیز خبر داده که گاز خود را از طریق خط لوله‌ی نابوکو به اروپا صادر می‌کند. تحولات کنونی مربوط به امور گاز در منطقه، پس ازتشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، جدی‌تر شده است.

منابع:

تارنمای کارزار : بازار گاز جهان

تارنمای ویکی‌ پدیا: میدان‌های گازی جهان