تفسیر ترانه : امشب شب مهتابه


Share/Save/Bookmark

Payam Mim
by Payam Mim
26-Dec-2010
 

با اجازه علی اکبر خان شیدا

این روزها بازار سریال جدید مهران مدیری یعنی "قهوه تلخ" حسابی داغ است و به تبع آن موسیقی تیتراژ این سریال که بازخوانی تصنیف مشهور و قدیمی "شب مهتاب" با صدای خود مدیری است. دوباره سر زبانها افتاده و حتی عدم ذکر سازنده اصلی تصنیف در تیتراژ قسمتهای ابتدایی باعث انتقاد زیادی شد٬ بگذریم که همه نام تصنیف سرا را میدانستند به اضافه اینکه تصنیفی که صد و خورده ای سال ساخته شده دیگر شامل قانون حق مولفان نمی شود. ما هم برای این سراغش رفتیم که نشان بدهیم این وضع ترانه فارسی که امروز دچارش هستیم همینطوری و قضا قورتکی نبوده و از فضا بر سر موسیقی فارسی نیامده و ریشه در جایی دارد . بگذریم که موسیقی دانهای ایران ٬ علی اکبر شیدا و عارف قزوینی را اولین تصنیف سازان جدی موسیقی ایرانی می دانند که آبروی برای آن کسب کردند. با این وجود با اجازه روح پرفتوح میرزا علی اکبرخان شیدا اصفهانی (البته اگر به روح اعتقاد دارید؟!) می رویم سراغ این آهنگ. ضمن اینکه که همین استاد علی اکبر خان هم آخر عمری و سر پیری عاشق یک دختر انجام دهنده حرکات موزون (همان رقاصه خودمان)به نام مرضیه شد و زد به سرش و کارش به دارالمجانین کشید.

تفسیر شعر

تصنیف در دستگاه بیات اصفهان است و در یک شب مهتابی و نقل قول یک عاشق بی قرار از حال اوضاع خودش است ٬ به اشعار توجه کنید:

امشب به بر من است و ان مايه ی ناز /يا رب تو کليد صبح در چاه انداز /ای روشنی صبح به مشرق برگرد/ ای ظلمت شب با من بيچاره بساز

خواننده در ابیات اول یک جمله خبری را بیان می کند و خبر می دهد که امشب آن مایه ناز در بغل ایشان می باشد . البته این که ناز هم مانند ماست و خمیر ترش مایه و مخمر دارد یا نه خودش جای بحث دارد و اصولا تعریف ناز چه می باشد تا مایه اش چه باشد . بعد در مصراع دوم لحن جملات به امری بر میگردد. شاعر از خدا می خواهد حالا که بعد عمری مایه ناز را گیر آورده خداوند شب را صبح نکند و اصولا بی خیال صبح شود تا ایشان دلی از عزا در بیاورند. در مصراع سوم به سبک فیلمهای ساینس فیکشن شاعر از زمین می خواهد که جرکت وضعی خود را عوض کند تا بار دیگر شب از نو شروع شود و سپیده دم که معمولا می اید و می شود وقت رفتن( سلام استاد یساری ) اصلا نیاید و دوباره به سمت شرق برگردد. در آخرین مصراع شاعر با التماس و زاری از تاریکی شب می خواهد ایندفعه را با او راه بیاید تا ایشان به کارش برسد!

امشب شب مهتابه حبيبم رو ميخوام/ حبيبم اگر خوابه طبيبم رو ميخوام

خوب ٬ این ابیات مجددا لحن امری دارد .قدما می گویند حال دیوانه ها در شب های مهتاب بدتر می شود . ایشان هم با دیدن مهتاب قاطی کرده اند و به اصطلاح "لوناتیک" شدند و دلشان هوس حبیب و یار را کرده . بگذریم که می شود در جواب ایشان گفت : می خواهی که می خواهی! مرد حسابی فکر کردی ما چه کاره ایم؟ ! همین یک کارمان مانده بود که برویم برای شما حبیبتان را بیاوریم !! ولی در مصراع بعدی شاعر ذکر می کند که اگر یار مربوطه خواب است ٬ پزشکش را خبر کنیم . در اینجا می فهمیم که طرف حالش بد است و دیگر سر به سرش نمی گذاریم!

خواب است و بيدارش کني/ مست است و هشيارش کنيد

باز هم یک سری خرده فرمایشات دیگر ٬ ایشان می خواهند که جبیبش (شاید طبیبش ) را نصفه شبی بیدار کنیم ٬ بعد اگر مست است و دچار خماری و یا هنگ اور شده با آبلیمو ٬ قهوه٬چای پررنگ٬ رد بول و یا احیانا قرص آسپرین و ادویل مستی اش را بپرانیم . لازم به ذکر نیست که اگر طرف خودش طبیب باشد نیاز نیست ما برایش نسخه بپیچیم!

گوييد فلانی آمده ٬ آن يار جانی آمده

حالا فرض کنید با بدبختی طرف را بیدار کردیم و مستی اش را هم پراندیم . باز فرمایشات ادامه دارد. باید به ایشان ابلاع کنیم که چه نشستی که فلانی آمده و ایشان لابد این فلانی را می شناسد. یار جانی هم اصطلاحی بوده که در قدیم به جای" رفیق فابریک" و " دلبر ساسات " به کار می رفته و منظور دونفر که خیلی با هم نزدیک بودندو دو روح در یک کالبد بودند و اینها.....

آمده حال تو احوال تو سيه خال تو سفيد روی تو٬ سیه موی تو ببيند برود

حالا منظور از اینهمه بگیر و ببند و بیدار کن و مستی بپران چی هست؟ ایشان آمده که با حبیبشان احوالپرسی کنند و تاتو سیاه ایشان و صورت سفیدشان (آنموقع ها هنوز صورت برنزه مد نشده بود ) و موی سیاه ( و همینطور رنگ موی بلوند و مش و مسی و یخی و ... هم مد نشده بود ) را ببیند و برود ! یکی نیست بگه آدم حسابی! ما را گیر آوردی ؟ اینهمه بگیر ببند و ایستادن حرکت وضعی زمین و خبردار و کور شو و دور شو که چی؟ ببینی و بروی ! شما پیش همان طبیبت بروی خیلی بهتر است. لازم نکرده تا حبیبت را ببینی!

امشب شب مهتابه حبيبم رو ميخوام/ حبيبم اگر خوابه طبيبم رو ميخوام.

و دوباره ایشان اصرار دیدن یار و یا دکتر خانواده گی شان را دارند تا در این شب مهتاب که زده بالا! به دادش برسند . از همه اینها مگر خودش در مصراع اول نگفت مایه ناز پیشش است پس اینهمه منت کشی و امر و نهی با حبیب و طبیب و عره و عوره و شمسی کوره برای چی؟

برای همین است دیگر پدرجان! خشت اول ترانه سرایی فارسی را اینطوری بگذارند ثریا که پیشکش به طبقه سوم نرسیده نتیجه اش می شود همین درافشانی های که به نام ترانه فارسی به خورد من و شما می دهند!

پ .ن از همه اینها بگذریم ٬ شخصا این اجرای سیما مافیها با ارکستر ملی رادیو تلویزیون آنموقع را خیلی دوست دارم . اجرا متعلق به سال ۵۵ یا ۵۶ است.


Share/Save/Bookmark

more from Payam Mim
 
ahang1001

تفسیر بسیار با نمکی بود

ahang1001


تفسیر های دیگر دوستان هم همچنین

ممنون


Monda

Thanks Payam jan!

by Monda on

This is a fabulous blog. Now I'd really like to check out the link for your other musical analyses offered by Nazy. 

I also enjoyed Ari's point about an accurate reference to the haal and ahvaal thereof.


Red Wine

حق این ترانه بیش از اینهاست

Red Wine


نخواستیم نیشتر زنیم و از زخمی دیرینه صحبتی‌ به میان آوریم اما حق این ترانه بیش از اینهاست...کاش خلق الله اندکی‌ آشنایی به خرج میدادند تا ما غریبی نکنیم.

عزّت زیاد.

 


Souri

This is the best thing I read in IC today!

by Souri on

Maybe even for the whole month!

Lovely!

It is splendid, as always with you Payam jon.

As I always said: You are a master in the realm of satire.

I fell down of the chair when I read (salam Mr Yassari) LOOOOOOOOL

And also : Laazem nakardeh bebini!

Too funny, really! A great  joyful blog to read for all, in the joyful mood of the holidays.

Thank you Bayram, you are the best!

 

The good behavior of the people, warms our heart and make us thankful.....  And the bad ones, just make us to recognize and appreciate the good ones!


Anahid Hojjati

divaneh, this sentence' s interpretation is easy

by Anahid Hojjati on

Since it is written that Maah has beautiful rokh in Persian poetry, this line means that even Maah which has a beautiful face, it feels small (gholam) when compared to rokhe zeebaye to. Basically, you are more beautiful than Maah which is a symbol of beauty.


divaneh

Very Funny

by divaneh on

Enjoyed your elaborative explanations that helped me to understand this old song better. Could you please also help with

ماه غلام رخ زیبای توست


Anahid Hojjati

Payam, use of word "del" in Persian songs is somehow funny

by Anahid Hojjati on

Actually now that I think about it, I once wrote a tanz on IC about use of "del" in Persian poems and songs. This word is used to mean mind, heart, stomach and basically is a great word to have a "joor" ghafieh. But as they say:"if you can not beat them, then join them", so now I use "del" in my poetry too.


Multiple Personality Disorder

Excellent blog dear Payam!

by Multiple Personality Disorder on

I don't believe your interpenetration, and most people's interpretation, of the first line is correct.  Please see my translation of the poem here:

//iranian.com/main/blog/multiple-personal...


Ari Siletz

کلی‌ خندیدم!

Ari Siletz


واقعا ترانه‌ای زیبا و نقد بسیار شیرینی‌. راستش همیشه فرضم بر آن بوده که خواننده بر طبق عادت شب جمعه به "معشوقش" سر زده، و چون محبوب مشغول است اهالی خانه به بهانه‌ای میخواهند این مجنون را فعلا ردّ کنند برود.  "مست است و هشیارش کنید" سنجش خواننده را از نجابت معشوقه می‌رساند. نکته دیگر اینکه حال و احوال شخصی‌ را  دیدن  منظوری جدا از حال و احوال  پرسیدن  می‌رساند. حالا کدام عضو معشوقه حال است و کدام احوال، شاید از مفرد و جمع دستور زبانی بتوان مشخص کرد.   

 


Pejman7

روال متاسفانه عادی

Pejman7


متاسفانه این یک روال بسیار عادی است که اصلا در ایران اهمیت نمی دهند که نامی هم از صاحب اثر ببرند

من هم نسخه 1976 سیما مافیها را خیلی دوست دارم با آن تنظیمی قوی ارکستری که نمی دانم چه کسی انجام داده. روشن روان؟ واثقی؟.... نمی دانم


IRANdokht

پیام عزیز

IRANdokht


پیام علی‌ عزیز

بابا دست مریزاد! من هم روزی این آهنگ را برای پسرم که فارسیش بگی‌ نگی‌
یکم میلنگه ترجمه کردم. خیلی‌ از ریتم و آهنگ خوشش اومده بود، می‌خواست
بدونه جریان چیه...  هی‌ ما گفتیم، هی‌ چشمای پسرم گشاد شد! بالاخره بعد از
اون چند بیت گفت: اه می‌خواد ببینه و بره؟ چرا اذیت میکنه؟

خلاصه کلی‌ خاطره داریم با این ترجمه و شما هم زدی به خال :) قربون قلمت.

شاد و پیروز باشی‌

 

IRANdokht


Anahid Hojjati

Dear Payam, your tanz reminds me of

by Anahid Hojjati on

Your tanz reminds me of this interview I read from a famous tarane saraye Irani. In this interview, he had mentioned how few lines of a tarane written by a different tarane sara did not make sense. To me, those lines were fine since with poem and Tarane, it is not really like science. Imagination plays a big role and listener is supposed to let his/her imagination run wild.


Nazy Kaviani

خیلی بانمک!

Nazy Kaviani


پیام جان، مثل همهء تفسیرهای موسیقی ات، بسیار بانمک و خوش ذوق بود! من مریدتم به مولا!

(دوستانی که می خواهند باقی تفسیرهای موسیقیایی پیام میم را ببینند، به این آدرس مراجعه نمایند: //bayramali.blogfa.com/cat-9.aspx)


Payam Mim

ترانه ملی

Payam Mim


آناهید جان

در اهمیت و زیبایی این ترانه هیچ شکی نیست. ترانه که بیش از یک قرن است ایرانیان به ان گوش کرده اند و لذت برده اند وبیاد معشوق افتاده اند بگذریم وقتی این تصنیف را با تصنیفهای همزمان آن مقایسه می کنیم پی به زیبایی و ارزش آن می بریم

این نوشته صرفا یک نوشته طنز بوده که شوخی کوچکی با این اثر ملی دارد  و لاغیر


Anahid Hojjati

This song has been relevant for several decades

by Anahid Hojjati on

I believe there are better interpretations of this song. This song has been meaningful to so many people. So many people who have loved someone, have had "aalami" by just listening to this song since they have missed their habeeb. That by itself is worth a lot. You cannot ask more than this from a taraneh. It has connected with millions of people over several decades and it is still connecting.