IDEAS

اگر از جنبه های فرهنگی و اجتماعی حجاب بگذریم و فقط پیامدهای آن بر بهداشت و سلامت زنان را بررسی کنیم، چه خواهیم یافت؟

در سالهای اخیر شاهد رشد فراوان و گسترده بیماری های مانند افسردگی، ام اس و سرطان پستان در میان زنان بوده ایم. آیا رشد این بیماری ها می تواند ربطی به حجاب داشته باشد؟

آفتاب چه نقشی در سوخت و ساز بدن دارد؟

محروم شدن از آفتاب چه پیامدهایی بر سلامت انسان دارد؟

آیا حجاب دائمی می تواند یکی از عامل های افزایش شدید نرخ ابتلای زنان به سرطان پستان و ام اس و افسردگی باشد؟

آیا راه های دیگری برای جبران کمبود نور آفتاب وجود دارد؟

در اینجا تلاش شده که با ترجمه چکیده برخی مقاله های علمی و پزشکی به این پرسش ها پاسخ داده شود. خوشبختانه در سالهای اخیر پزشکان و پژوهشگران ایرانی نیز به بررسی وضعیت و پیامدهای کمبود ویتامین D در ایران پرداخته اند و بخشی از آنچه در زیر می خوانید ترجمه دستاورد پژوهش های پزشکان ایرانی است که در نشریات علمی به زبان انگلیسی انتشار یافته است.

نور خورشید، پوست بدن و ویتامین D

علم پزشکی در سالهای اخیر پژوهش های گسترده ای درباره تاثیر آفتاب بر پوست انسان داشته است. گرچه تا چندی پیش همه جا صحبت از پوشاندن پوست بدن در مقابل آفتاب و استفاده از کرم ضد آفتاب بود، اما اکنون صحبت از استفاده از نور آفتاب به میزان کافی است ضمن اینکه هنوز هم توصیه می شود که مواظب باشید پوست بدن زیر نور آفتاب دچار سوختگی نشود.

نور آفتاب باعث تولید ویتامین D در بدن می شود که گفته می شود در پیشگیری از دهها نوع سرطان، بیماری ام اس (Multiple Sclerosis)، شکستگی ناشی از پوکی استخوان و بسیاری بیماری های مزمن دیگر نقش دارد، از جمله بیماری های قلبی عروقی، روانی، فشارخون، و قند خون.

از سوی دیگر، مقدار زیاد پرتو فرابنفش می تواند باعث سرطان پوست شود. باید در نظر داشت که مثلا در روزهای تابستانی ده دقیقه آفتاب گرفتن برای تولید ویتامین D در بدن کافیست و برای تامین ویتامین D هیچ نیازی به سوزاندن پوست بدن نیست.

ویتامین D چیست؟ و چرا برای بدن مهم است؟

ویتامین D، بر خلاف نامش، در حقیقت یک ویتامین نیست بلکه یک پیش هورمون (prohormone) است، یعنی به گونه ای هورمون تبدیل می شود. بیشتر موجودات زنده ای که در آفتاب زندگی می کنند، از موجودات ریز دریایی گرفته تا انسان، در نور آفتاب توانایی تولید ویتامین D را دارند. در انسان، ویتامین D نقش اساسی در رشد و تامین سلامت بدن ایفا می کند که از دوران جنینی در رحم آغاز شده و در طول زندگی ادامه می یابد. فراورده سوخت و ساز ویتامین D در بدن در واقع گونه ای هورمون است که تاثیر کلیدی روی بسیاری از ژن هایی دارد که به بیماری های اصلی بدن انسان مربوط می شوند.

ویتامین D دو فایده مهم در بدن دارد.

یک اینکه در سوخت و ساز آن توسط جگر تبدیل به calcidiol یا 25-hydroxyvitamin D [25(OH)D] می شود. در آزمایش خون میزان این ماده اندازه گرفته می شود. این ماده پس از جگر راهی کلیه شده و در آنجا به calcitriol یا 1,25-dihydroxyvitamin D [1,25(OH)2D] تبدیل می شود که گفته می شود قوی ترین هورمون استروئید در بدن است. این همان ماده ای است که به جذب کلسیم و فسفر کمک می کند. اگر شما مقدار اندکی ویتامین D در بدن داشته باشید، در کلیه به مصرف تولید calcitriol و تامین کلسیم خون می رسد.

دو اینکه اگر مقدار بیشتری ویتامین D موجود باشد، پدیده کاملا متفاوتی رخ می دهد. دانشمندان در دو سه دهه اخیر کشف کرده اند که تنها کلیه ها نیستند که از ماده تولید شده در جگر می توانند این هورمون را بسازند بلکه بسیاری از بافت های بدن قادر به انجام این کار هستند. این بافت ها از این هورمون مثل یک کاغذ سفید استفاده می کنند و هر پیامی را می توانند روی آن بنویسند. تقریبا هر سلولی در بدن ما گیرنده ای دارد که آن را قادر به نوشتن و یا پاسخ دادن به این پیام ها می سازد. پژوهشگران دریافته اند که ویتامین D می تواند با ژن های زیادی کنش و واکنش انجام داده و آن ها را فعال یا بیکار سازد.(2)(3) از این رو می تواند نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بیماری ها داشته باشد.

به بیان دیگر، ویتامین D با اینکه نامش ویتامین است، اما بیشتر به هورمون هایی مانند استروژن و پروژسترون نزدیک است تا به ویتامین های A یا C.

افراد چاق بیشتر از کمبود ویتامین D رنج می برند زیرا که چربی بدن ویتامین D را اندوخته و مانع از ورود آن به جریان گردش خون می شود.(5)

آیا می توان کمبود ویتامین D را از راه های دیگر جبران نمود؟

اصلی ترین منبع ویتامین D در بدن نور طبیعی خورشید است. پرتو فرا بنفش با طول موج متوسط (UVB) باعث تولید ویتامین D در بدن می شود. بسته به شدت نور خورشید و رنگ پوست، معمولا ده دقیقه تا یک ساعت آفتاب گرفتن کافی است. نور خورشید به میزان اضافی می تواند به پوست صدمه بزند، آن را بسوزاند و باعث سرطان پوست شود. فقط نیمی از زمان آفتاب گرفتن که سوزش را در پوست آغاز می کند، برای تولید ویتامین D کافی است. بهترین وقت برای استفاده از آفتاب نزدیک ظهر است که آفتاب شدید است و میزان زمانی که بدن برای تولید ویتامین D لازم دارد فقط چند دقیقه است. باید توجه داشت که زمان لازم برای استفاده کافی از آفتاب درمورد کسانی که پوست تیره تر یا سن بالا دارند بیشتر است. پوست بالاتنه، یعنی پشت و سینه و شکم، بیشترین میزان جذب آفتاب را دارد، پس از آن پوست بازوها و پاها بیشترین توانایی جذب آفتاب را دارد. پوست صورت و دستها کمتر از بقیه بدن آفتاب را جذب می کند.

مواد غذایی سرشار از ویتامینD: تعداد اندکی از مواد غذایی مانند جگر گوسفند و گاو، زرده تخم مرغ، ماهی تن و دیگر ماهی های روغنی دارای ویتامین D هستند.

افزودن ویتامین D به غذا: در برخی کشورها بخاطر کمبود عمومی ویتامین D، به برخی مواد غذایی مانند شیر، آب میوه و یا مواد غذایی صبحانه (cereal) ویتامین D افزوده می شود.

قرص ویتامین D: گرچه هم ویتامین D2 و هم ویتامین D3 بصورت قرص موجود است، پزشکان مصرف ویتامین D3 را توصیه می کنند. ویتامین D3 همان ماده ای است که پوست بدن انسان در نور آفتاب تولید می کند. معمولا وقتی به مصرف ویتامین D اشاره می شود، منظور ویتامین D3 است. امروزه ویتامین D3 بصورت قرص های ژل مانند موجود است که می تواند به میزان 200 تا 2000 واحد بین المللی (IU) در روز توسط کودکان و بزرگسالان و سالمندان مصرف شود. برای کسانی که کمبود ویتامین D دارند این میزان می تواند تا 5000 IU در روز یا بیشتر افزایش یابد. نوزادانی که مادرانشان کمبود ویتامین D دارند، مقدار اندکی ویتامین D در بدن دارند. از آنجایی که شیرمادر تقریبا فاقد ویتامین D است، برخی از پزشکان دادن ویتامین D به مادران شیرده را توصیه می کنند.

مصرف ویتامین به مقدار خیلی زیاد D می تواند تولید مسمومیت کند.

برخی پژوهشگران استرالیایی بر این باورند که قرص ویتامین D3 نه تنها تاثیر مثبت بر بدن ندارد، بلکه می تواند تاثیر منفی هم داشته باشد و سیستم دفاع بدن را دچار اختلال سازد. آنها نشان داده اند که مصرف ویتامین D از راه دهان سیستم جذب آن را از کار می اندازد، درست برعکس کاری که نورخورشید انجام می دهد.(6)

نکته مهم این است که حتی پزشکانی که موافق استفاده از قرص ویتامین D هستند، می گویند که خوردن ویتامین D بخش کوچکی از نیازهای بدن را تامین می کند و بخش اصلی ویتامین D از نور مستقیم خورشید تامین می شود.

تجویز ویتامین D3

در ایران از آنجایی که آگاهی عمومی درباره ویتامین D3 وجود ندارد، هنوز نه آفتاب گرفتن و نه مصرف قرص آن بصورت عادی برای تامین سلامت کامل و پیشگیری از بیماری ها رایج نشده است. در حال حاضر در ایران معمولا تنها کسانی قرص و آمپول ویتامین D3 را مصرف می کنند که به خاطر بیماری به پزشک مراجعه می کنند و باصطلاح داروی " د ۳" برایشان تجویز می شود.

باز به دلیل ناآگاهی درباره میزان مصرف ویتامین D، اشتباهاتی در میزان مصرف ویتامین D3 به عنوان دارو رخ می دهد که گاه منجر به مسمومیت بیمار می شود. دوستی تعریف می کرد که خواهرش به خاطر اشتباه در پیچیدن نسخه در پی تزریق روزانه آمپول های 50,000 IU ویتامین D دچار مسمومیت ویتامین D شده است.

پژوهش ها و یافته ها درباره پیامدهای کمبود ویتامین D

از یک سده پیش تاثیر کمبود ویتامین D در نرمی استخوان آشکار بوده است. ویتامین D به جذب کلسیم در روده کوچک کمک می کند و تعادل میزان کلسیم و فسفر در خون را کنترل می کند که برای جذب مواد معدنی در شکل گیری و رشد و بازسازی استخوان ها لازم است.

پژوهش های جدید نشان می دهد که نقش ویتامین D در سلامت استخوان ها شاید تنها گوشه ای از نقش ویتامین D در سلامت بدن باشد.(7) ویتامین D همچنین برای یک سری سوخت و سازهایی لازم است که بدن سالم بماند از جمله عضله ها را قوی تر ساخته و به سیستم دفاعی بدن کمک می کند و ورم را کاهش می دهد.(8)(9)

علم پزشکی نمی تواند به دقت علم ریاضی عامل یک پدیده را در بدن مشخص کند. معمولا بیشتر از یک عامل در بروز بیماری های مزمن تاثیر دارد. از این رو، ثابت کردن نقش یک عامل در بروز یک بیماری مشخص بسادگی صورت نمی پذیرد. در مورد نقش کمبود ویتامین D در بروز بیماریها، این امر بویژه دشوارتر است زیرا که میزان مصرف آن از طریق غذاهای گوناگون را نمی توان بطور خیلی دقیق اندازه گیری کرد. می توان میزان ویتامین D در خون را اندازه گیری کرد، اما باید توجه داشت که میزان کافی ویتامین D در خون به نژاد و فصل و حتی شاید فعالیت ژن های مربوط به سوخت و ساز ویتامین D بستگی دارد. این چالش ها نتیجه گیری قطعی را دشوارتر می سازد. از آنجایی که ویتامین D در جذب کلسیم نقش کلیدی دارد، دشواری جداسازی نقش ویتامین D و کلسیم نیز وجود دارد.

اما رابطه میان میزان ویتامین D در خون افراد و وضعیت سلامت آنها، یا رابطه کلی میان بیماری های جمعیتی که نور آفتاب کمتری دارند نسبت به جمعیتی که در معرض نور آفتاب بیشتری قرار می گیرند، یک سری اطلاعات مشخص درباره تاثیر کمبود ویتامین D در بدن انسان بدست می دهد. افزون بر آن، برخی آزمایش هایی که روی سلول ها، حیوانات آزمایشگاهی و یا گروه های جمعیتی انجام می گیرد سرنخ هایی به دست پژوهشگران در این زمینه ها می دهد. برپایه همین یافته هاست که امروزه بسیاری از پزشکان و پژوهشگران بر این باورند که کمبود ویتامین D با بسیاری از بیماری ها ارتباط دارد، از جمله:

* سرطان
* بیماری های قلبی عروقی
* افسردگی، اضطراب و بیماری های روانی
* ام اس (Multiple Sclerosis)
* نقایص مادرزادی
* قند خون
* عفونت و بیماری های خودایمنی

در اینجا فقط به چکیده ی تعداد بسیار اندکی از پژوهش های فراوانی که در این زمینه انجام گرفته اشاره می شود.

ویتامین D و پیشگیری از سرطان: اولین پژوهش های مربوط به نقش ویتامین D در پیشگیری از سرطان درباره ارتباط (correlation) میان میزان آفتاب در یک منطقه جغرافیایی و نرخ مرگ و میر از سرطان در آن منطقه بود. در میان افرادی که در نواحی جنوبی تر با آفتاب بیشتر زندگی می کنند نرخ کمتری از مرگ و میر بخاطر سرطان مشاهده می شود.(10)

ویتامین D و دفاع در مقابل سرطان: نقش ویتامین D در حفاظت از سلولها در مقابل سرطان در آزمایشگاه مشاهده شده و سلول های سرطانی با ویتامین D درمان شده است. در این گونه پژوهش ها، ویتامین D به تمایز و مرگ سلول های سرطان کمک کرده و رشد آنها را کند نمود.(10)

کمبود ویتامین D و سرطان بدخیم: پژوهش های زیادی وجود دارد که ارتباط میان کمبود ویتامین D و سرطان را نشان می دهد. از جمله برخی پژوهش ها نشان می دهد که ابتلا به سرطان پستان بدخیم با کمبود ویتامین D ارتباط دارد.(10)

کمبود ویتامین D و سرطان پستان: در میان زنان مبتلا به سرطان پستان کمبود ویتامین D مشاهده می شود. در میان زنانی که ویتامین D کافی در بدن دارند، خطر ابتلای دوباره به سرطان پستان کمتر است.(11)

کمبود ویتامین D و ام اس: آفتاب ندیدن بدن با خطر ابتلا به ام اس (Multiple Sclerosis) ارتباط دارد. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که آفتاب دیدن بدن در دوران کودکی و بلوغ بویژه در کاهش خطر ام اس اهمیت دارد، و میزان کم آفتاب در زمستان با افزایش خطر ابتلا به ام اس رابطه دارد.(12)

کمبود ویتامین D و بیماری های قلبی عروقی، قند و فشار خون: کمبود ویتامین D به عنوان عامل بالقوه بسیاری از بیماری هایی شناخته می شود که پیشتر هیچ ارتباطی میان آنها و ویتامین D دیده نمی شد، مانند سرطان و بیماری های قلب و عروق. پژوهش ها نشان می دهد که ارتباط میان میزان ویتامین D در خون و بیماری های قلب و عروق وجود دارد. همچنین کمبود ویتامین D به بیماری های فشار خون و قند خون ربط داده شده است. هنوز روشن نیست که کمبود ویتامین D بطور مستقیم باعث بیماری های قلب و عروق می شود، یا اینکه به خاطر نقشی که در فشارخون و قند خون دارد به بیماری های قلب و عروق می انجامد.(13)

کمبود ویتامین D و اضطراب و اختلال روانی: آزمایش روی موش ها نشان داده که موش هایی که کمبود جذب ویتامین D دارند، رفتار مضطرب از خود نشان می دهند. این آزمایش نشان می دهد که ویتامین D و جذب آن برای مغز اهمیت دارد و کمبود آن رفتار احساسی را مختل می سازد.(14)

ضرورت حمام آفتاب

بسیاری از ما حمام آفتاب را یک ادای لوس یا رفتار جنسی می دانیم که مخصوص غربی هاست. واقعیت اما اینست که بدن ما به آفتاب نیاز دارد. شاید یکی از دلایلی که مردم پس از گذراندن ایام تفریحی لب ساحل و یا مناطق گرمسیری با خوی خوش تر بازمی گردند این است که آفتاب گرفتن میزان ویتامین D در بدن آنها را بالا می برد.

درمان کمبود ویتامین D می تواند به درمان افسردگی کمک کند. پس از آنکه کمبود ویتامین D در زنان مبتلا به افسردگی متوسط تا شدید درمان شد، علائم افسردگی در این زنان به میزان قابل ملاحظه ای کاهش یافت.(15)

کمبود ویتامین D باعث بداخلاقی، افسردگی و اضطراب می شود. حمام آفتاب به بهبود روحیه و سلامت روانی کمک می کند.(16)

میزان پایین ویتامین D با کندی ذهن و فراموشی در افراد بالای 60 سال ارتباط دارد و به عکس، میزان کافی ویتامین D به سلامت روانی و سرعت انتقال ذهنی کمک می کند.(17)

کمبود عمومی ویتامین D

کمبود ویتامین D در میان مردم ساکن کشورهای غربی نیز با گستردگی فراوان وجود دارد. بسیاری از مردم اروپا به خاطر کمبود آفتاب دچار این کمبود هستند. اما حتی در کشورهای آفتابی به خاطر اینکه مردم عادت به آفتاب گرفتن ندارند، کمبود ویتامین D گستردگی فراوان دارد. همین کمبود عمومی و گستردگی بیماری های ناشی از آن است که باعث شده پژوهش های فراوانی در این زمینه انجام گیرد. نیز از همین روست که امروزه آزمایش میزان ویتامین D خون در رده ی آزمایش های عادی سالانه مانند آزمایش میزان کلسترول و قند خون قرار گرفته است.

اما آنچه در ایران وضعیت را بس دشوارتر می سازد این است که استفاده از آفتاب برای شهروندان غیرقانونی شده است. زنان بویژه در همه مکان های عمومی باید کاملا بدن خود را بپوشانند. با توجه به بافت شهری و افزایش آپارتمان نشینی، آفتاب گرفتن در خانه هم ممکن نیست. کمتر خانه ای را می توان یافت که زنان در آنجا بتوانند بدور از چشم دیگران بدن خود را در معرض آفتاب قرار دهند.

ویتامین D بویژه برای کودکان که دوران رشدکودکی و بلوغ را طی می کنند بسیار اهمیت دارد. اما پوشاندن بدن هم از همان کودکی به خاطر قانون حجاب آغاز می شود.

پژوهش های ویژه درباره حجاب و کمبود ویتامین D

زنان عرب – امریکایی: "بررسی جمعیت عرب –امریکایی در (Dearborn) در ایالت میشیگان امریکا نشان می دهد که زنان عرب امریکایی دارای کمبود ویتامین D هستند و میزان ابتلا به ام اس در آنها بیشتر از بقیه زنان امریکایی است. زنان با حجاب بدترین میزان ویتامین D و زنان بی حجاب بهترین میزان ویتامین D را داشتند."(18)

زنان بنگلادشی: "نتیجه یک پژوهش درباره کمبود ویتامین D در میان زنان بنگلادشی بیان می دارد که پوشش می تواند در توانایی فرد در تولید ویتامین D تاثیر بگذارد زیرا بیشتر پارچه ها پرتو فرا بنفش ب (UVB) را از خود عبور نمی دهند. تاثیر پوشش در تولید ویتامین D بقدری زیاد است که به بیماری های جدی استخوانی ربط داده شده و این بیماری ها نشانگر ویژه کمبود ویتامین D است. پژوهشی توسط آل علی درباره تاثیر حجاب روی تراکم مواد معدنی استخوان در میان زنان مراکشی در دوران پسا قاعدگی نشان می دهد که زنان با حجاب دو برابر زنان بی حجاب در معرض خطر پوکی استخوان قرار داشتند."

"جالب اینکه بررسی زنان ترک که برای زیبایی و سفید نگاه داشتن پوست خود از آفتاب دوری می جستند نتایج مشابهی را نشان می دهد."(19)

زنان مسلمان انگلیس: وزارت بهداشت انگلستان نگرانی خود را از کمبود ویتامین D در میان زنان مسلمان و نوزادان آنها اعلام کرده و برنامه ویژه ای را برای آنها تدارک دیده که بتوانند با مواد غذایی و قرص های ویتامین D کمبود خود را در این زمینه جبران کنند. این برنامه بویژه روی زنان باردار و نوزادان تکیه دارد.(20)

وضعیت کمبود ویتامین D در میان زنان ایرانی

آنچه در زیر می آید، یافته های پزشکان و پژوهشگران ایرانی درباره وضعیت کمبود ویتامین D و تاثیر آن بر سلامت عمومی مردم و بویژه زنان است که به زبان انگلیسی انتشار یافته است. گرچه برخی خبرها و مصاحبه های مسئولین در این زمینه ها نیز وجود دارد، اما انتخاب چکیده (abstract) مقاله های علمی پزشکان ایرانی در اینجا برای تاکید بر واقعیت عینی و علمی مساله، جدا از حاشیه های سیاسی و نظر مسئولان است.

"بررسی وضعیت ویتامین D در بیماران مبتلا به افسردگی مراجعه کننده به کلینیک های تخصصی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی یزد 1390"

"بررسی وضعیت ویتامین D در ارتباط با بیماری هایی مثل استئوپروز، سرطان، بیماریهای قلبی عروقی و دیابت در مطالعات مختلف شناخته شده و اخیرا نقش این ویتامین در عملکرد مغز، مثل عملکردهای شناختی و سلامت روانی مطرح گشته است. مطالعات نشان داده اند غلظت ویتامین D در بیماران افسرده و مبتلا به اختلالات روانی پایین است و ممکن است بین اختلالات روانی و کمبود ویتامین D رابطه ای وجود داشته باشد. این مطالعه به منظور بررسی وضعیت ویتامین D در بیماران مبتلا به افسردگی مراجعه کننده به پلی کلینیک های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی یزد انجام شده است.(...) با توجه به نتایج این مطالعه شیوع کمبود ویتامین D در میان افراد افسرده مثل سایر طبقات جمعیتی در منطقه مورد مطالعه، بالاست و نیازمند مطالعه بیشتر در خصوص شناسایی علت آن و نیز بررسی اثر رفع کمبود آن بر وضعیت افسردگی می باشد."(21)

"کمبود ویتامین D در ایران: پژوهش چند مرکز در مناطق گوناگون شهری"

"ایرانی کشوری است که در آن کمبود ویتامین D به میزان متوسط تا شدید بسیار گسترده است و این گستردگی کمبود در تهران، پایتخت ایران، بیشتر به چشم می خورد. از این رو، پیشنهاد می شود که پیش نگره های (predictors) اصلی برای کمبود ویتامین D در همه گروه های سنی در نظر گرفته شود."(22)

"افزایش چیرگی بیماری ام اس زنان در اصفهان: یک پژوهش جمعیتی"

"میزان ابتلا به بیماری ام اس(multiple sclerosis) در جهان بطور کلی بالا رفته است. پژوهش ها در چند کشور نشان می دهد که نسبت این بیماری در زنان نسبت به مردان بیشتر است. در این پژوهش ما به بررسی نرخ ابتلا به ام اس در میان مردان و زنان در دهه های اخیر در اصفهان، ایران، پرداخته ایم که با مناطق دیگر از نظر محیط و شیوه زندگی تفاوت دارد. یافته های ما نشان می دهد که افزایش قابل توجهی در نرخ ابتلای ام اس در میان زنان در دهه های اخیر در استان اصفهان ایران وجود دارد. این افزایش سریع ممکن است پیامد کنش و واکنش با محیط (environmental interactions) باشد و نه عوامل ژنتیکی، و در میان آنها کمبود ویتامین D، تشخیص بهتر، و دگرگونی شیوه زندگی به نظر می رسد که عوامل مسبب قابل قبول تری باشند."(23)

"کمبود ویتامین D در میان کودکان و نوجوانان ساکن تهران، ایران"

"ویتامین D در جذب کلسیم و رشد اسکلت اهمیت دارد. کمبود ویتامین D یکی از مسائل بهداشتی شایع در میان کودکان است. پژوهشی انجام شد تا میزان شیوع کمبود ویتامین D در میان کودکان سالم در تهران، ایران، مشخص شود. (...)گستردگی کمبود ویتامین D در میان دختران 53.6 درصد و در میان پسران 11.3 درصد است. کمبود ویتامین D در میان دانش آموزان دختر تقریبا 5 برابر پسران است. (...) کمبود ویتامین D در میان دختران کودک و نوجوان یک مساله بهداشتی نه تنها برای این گروه سنی بلکه برای نسل آینده است. تشویق دختران به آفتاب گرفتن، افزودن ویتامین D به غذا و تجویز قرص های ویتامین D توصیه می شود."(24)

"کمبود ویتامین D و عوامل سببی آن در میان مردم تهران"

"گستردگی کمبود ویتامین D به میزان جدی، متوسط و اندک به ترتیب 9.5 درصد، 57.6 درصد، و 14.2 درصد است. (...) یک فرضیه دیگر بیان می دارد که آلودگی هوا مانع از رسیدن پرتو فرابنفش به پوست می شود. کمبود مصرف غذایی ویتامین D یک فرضیه دیگر برای شیوع گسترده کمبود ویتامین D در میان مردم آسیاست. (...) در پژوهش ما، تفاوت چندانی در شیوه های لباس پوشیدن میان گروه عادی و گروه دارای کمبود ویتامین D نبود."

"کمبود ویتامین D در تهران شایع است. برای پیشگیری از عوارض ناشی از کمبود ویتامین D، مصرف مکمل های غذایی (قرص) ضروری به نظر می رسد."(25)

"شیوع کمبود ویتامین D در میان جمعیت بزرگسال شهر اصفهان، ایران"

"گستردگی کمبود به میزان اندک، متوسط و شدید ویتامین D در میان جمعیت بزرگسال به ترتیب 19.6درصد، 23.9درصد، و 26.9 درصد است.(...) شیوع کمبود ویتامین D در شهر آفتابی اصفهان بالا است، بویژه در میان زنان و جمعیت جوان تر. گستردگی زیاد کمبود ویتامین D در این شهر بر ضرورت مصرف ویتامین D تاکید دارد چرا که آفتاب دیدن به خاطر قوانین جاری مربوط به پوشش محدود است."(26)

"وضعیت ویتامین D در کودکان 6 تا 7 ساله ساکن اصفهان، ایران"

"این پژوهش به منظور ارزیابی وضعیت ویتامین D در سلامتی کودکان 6 تا 7 ساله در اصفهان انجام گرفت. (...) در این پژوهش کمبود ویتامین D بطور خیلی گسترده در میان کودکان خردسال در اصفهان مشاهده شد. افزایش آفتاب گرفتن و مصرف روزانه ویتامین D می تواند از کمبود ویتامین D در کودکان پیشگیری نماید."(27)

"وضعیت ویتامین D در زنان ایرانی سالم در دوران پسا قاعدگی"

"این یافته ها نشان می دهد که میزان 25(OH) D در زنان در دوران پسا قاعدگی در شمال شرقی ایران بسیار پایین است. پژوهش ها برای روشن ساختن و ارزیابی مصرف غذایی ویتامین D در زنان سالمند در این منطقه می تواند سودمند باشد."(28)

"وضعیت ویتامین D میان مادران و نوزادان شان در ایران"

"گستردگی کمبود ویتامین D در نمونه های خون مادر و بند ناف به ترتیب 66.8 درصد و 93.3 درصد بود. ارتباط معناداری میان میزان ویتامین D در خون مادر و بند ناف وجود داشت. در مادران دارای کمبود ویتامین D، غلظت ویتامین D در خون بند ناف کمتر بود تا موارد مربوط به مادران معمولی. همچنین یک ارتباط مستقیم معنادار میان مصرف ویتامین D توسط مادر و افزایش وزن در دوران بارداری مشاهده شد. (...) ما نتیجه می گیریم که کمبود ویتامین D در میان مادران و نوزادان فراوان است، و با مصرف ویتامین D و کلسیم ارتباط دارد. به این دلیل، قرص های ویتامین D نقش مهمی برای زنان باردار در کاهش خطر عوارض بعدی دارد."(29)

"گستردگی فراوان کمبود ویتامین D در زاهدان، جنوب شرقی ایران"

"این یافته ها نشان می دهد که کمبود ویتامین D در میان جمعیت زاهدان معمول است. بر اساس یافته های ما، افزودن ویتامین D به شیر و استفاده از قرص در این منطقه توصیه می شود."(30)

وضعیت باور نکردنی

از آنجایی که پژوهش های علمی پی در پی نشانگر آن بود که کمبود ویتامین D در همه شهرهای ایران و در همه گروه های جمعیتی، زن و مرد و کودک و بزرگسال، به فراوانی شیوع دارد، برخی از پزشکان ایرانی به این فکر افتادند که شاید از آنجایی که برخی ویژگی های جسمانی به نژاد و منطقه و محیط زیست بستگی دارد، آنچه که دانشمندان غربی به عنوان میزان معمولی ویتامین D تعیین کرده اند در مورد ایرانیان درست نباشد. یعنی اینکه شاید ایرانی ها بطور طبیعی با میزان کمتری از ویتامین D می توانند سلامتی کامل داشته باشند. پس بر آن شدند که با پژوهشی در این باره میزان ویتامین D در میان نمونه های جمعیتی زنان و مردان بزرگسال را اندازه بگیرند و اندازه هایی برای میزان معمولی و سطح کمبود اندک، متوسط و شدید ویتامین D تعریف کنند. همانطور که در زیر می بینید، آنها موفق شدند میزان معمولی و مراحل کمبود را تعریف کنند و بر این اساس دریافتند که سه چهارم شهروندان ایرانی دچار کمبود ویتامین D هستند.

"میزان معمولی ویتامین D در میان جمعیت ایرانی: یک پژوهش جمعیتی"

"در باره میزان معمولی ویتامین D و مراحل کمبود آن هیچگونه توافقی وجود ندارد. برای یافتن میزان معمولی ویتامین D و ارزیابی وضعیت میزان ویتامین D در میان جمعیت ایرانیان ما داده های جمع آوری شده در مرکز ملی "پژوهش چند مرکزی پوکی استخوان" ایران را بازنگری کردیم. ما 5 شهر را با وضعیت های آب وهوایی گوناگون برگزیدیم؛ افراد بصورت نمونه ای خوشه ای تصادفی انتخاب شدند. افراد سالم 20 تا 69 ساله برای پژوهش برگزیده شده و میزان ویتامین D و PTH خون آنها اندازه گیری شد. ما افراد را بر اساس میزان ویتامین D در هفت گروه دسته بندی کردیم (...) ما این اندازه ها را به عنوان اندازه های پایه تعریف برای تعریف میزان معمولی، کمبود اندک، متوسط و شدید ویتامین D استفاده کردیم. بر اساس این اندازه ها گستردگی همه مراحل کمبود ویتامین D در همه شهرها بطور غیرمنتظره ای فراوان بود. کمبود ویتامین D در 75.1 درصد از زنان و 72.1 درصد از مردان مشاهده شد. گستردگی فراوان کمبود ویتامین D در ایران شبیه نتایج پژوهش های دیگر در منطقه خاورمیانه است و نشانگر نیاز به بررسی دقیق برای تعیین علت آن و نیاز به برنامه منظم برای افزودن ویتامین D به مواد غذایی است."(31)

بحثی که در جامعه آغاز نمی شود

آنچه در بالا آمد، در ایران پنهان نمانده و گفته شده است. اما تکه تکه و بریده بریده گفته شده مبادا که کنار هم چیدن و نتیجه گیری از آنها به ضرر سیاست حجاب اجباری باشد. داده های علمی در این زمینه به بحث بهداشت و سلامت نمی انجامد تا مبادا بحث به حجاب به عنوان یک قضیه سیاسی کشیده شود و مشکل رودررویی با مقررات حجاب اجباری پیش آید.

مساله این است که حجاب در صورتی هم که انتخابی باشد و گزینه تنها گروهی از زنان به عنوان حجاب اختیاری باشد، باز این امر از مسئولیت دولت در زمینه تامین بهداشت عمومی و سلامت زنان نمی کاهد. همانطور که دولت در زمینه واکسیناسیون و پیشگیری از بیماری های واگیر مسئولیت دارد، ضروری است که در پاسخ به اپیدمی و شیوع گسترده کمبود ویتامین D هم گام های جدی بردارد. قانون اجباری بودن حجاب که توسط دولت اعمال می شود، اکنون این وظیفه و مسئولیت دولت را دو چندان می سازد.

به چند نمونه خبرهای زیر که در رسانه های ایران انتشار یافته توجه کنید. محتوای این خبرها در حقیقت کاملا همان چیزی است که در بالا گفته شد. این خبرها را اگر در کنار هم قرار دهید، اهمیت آفتاب برای سلامت بدن بویژه در مورد زنان آشکار می شود.

"ایران: بالاترین رشد ابتلا به سرطان پستان در جهان"

"رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید پزشکی ایران را دارای بالاترین رشد ابتلا به سرطان پستان در جهان عنوان کرد."(32)

"افزایش جهشی در نرخ ابتلا و گستردگی بیماری ام اس در اصفهان، ایران"

"در دهه های اخیر اپیدمولوژی بیماری ام اس (multiple sclerosis) تغییر یافته است.

رقم های گزارش شده مربوط به گستردگی و نرخ ابتلا در پژوهش ما بالاتر از پژوهش های مربوط به سال 2007 است که در آن گستردگی و نرخ ابتلا به ام اس به ترتیب 43.8 و 3.64 در 100,000 نفر گزارش شده بود. این افزایش چشمگیر در گستردگی بیماری ام اس اصفهان را در میان مناطقی با بالاترین گستردگی ام اس در آسیا و اقیانوسیه قرار می دهد و بیشتر به خاطر تغییر عوال محیطی است، که در میان آنها کمبود ویتامین ی عامل مهمی در جمعیت ما به نظر می رسد."(33)

"شمار مبتلايان به «ام‌.اس» در كشور چندين‌ برابر ميانگين جهاني"

"رييس كنگره نورولوژي هشدار داد:افزايش آمار مبتلايان به ام‌.اس در كشور به 50 هزار نفر

رييس نوزدهمين كنگره نورولوژي و الكتروفيزيولوژي ايران با اشاره به اينكه در دنيا به ازاي هر 100 هزار نفر، سه نفر به ام‌.اس مبتلا هستند، اظهار داشت: بر اين اساس بايد تنها دو هزار نفر مبتلا به ام‌ .اس در كشور داشته باشيم در حالي كه اكنون با حدود 50 هزار بيمار مبتلا به ام‌.اس در كشور روبرو هستيم".(34)

"بیشتر مبتلایان به ام اس در زنجان را زنان تشکیل می دهند"

"رئیس هیات مدیره جمعیت ام اس زنجان: زنان سه برابر مردان به این نوع بیماری مبتلا می شوند."(35)

"شمار بيماران جوان مبتلا به ام اس در كشور افزايش يافته است"

"بيشتر مبتلايان به ام اس در كشورهاي اروپاي شمالي و آمريكاي شمالي هستند و كمترين ميزان شيوع آن در مناطق استوايي است.

شيوع ام اس در كل جهان رو به افزايش است اما اين ميزان شيوع در ايران نسبت به كشورهاي منطقه سير صعودي پرشتابتري دارد.

دبير انجمن ام اس ايران يادآور شد: عوامل مختلفي همچون قرار نگرفتن در معرض آفتاب و كمبود ويتامين دي در سنين خاصي به خصوص در سن زير 15 سال احتمال ابتلا به ام اس را بيشتر مي كند. و كاهش ويتامين دي بدن يكي از زمينه هاي ابتلاي به ام اس مي تواند باشد."(36)

"رابطه ویتامین D و سرطان پستان"

"بیماران مبتلا به سرطان پستان که دارای میزان کمتری از ویتامین D باشند، نسبت به بیمارانی که مقدار کافی این ماده مغذی دارند، با احتمال بیشتری می میرند یا دچار انتشار بیماری می شوند.

به گزارش آسوشیتدپرس نتایج این بررسی که بوسیله پژوهشگران کانادایی انجام شده است، به شواهد قبلی در این باره اضافه می شود که ویتامین D یا ویتامین نور آفتاب دارای خواص ضد سرطان است.

تابیدن پرتوهای فرابنفش نور خورشید باعث ساختن ویتامین D در آن می شود، اما تابش بیش از حد نور به پوست خطر سرطان پوست را بالا می برد، اما به توصیه پزشکان تابیدن مقادیر کمی نور آفتاب در حد 15 دقیقه چندبار در هفته به پوستی که کرم ضدآفتاب روی آن نباشد ممکن است سودمند باشد.

با وجود این که ویتامین D در برخی از غذاها و مکمل های غذایی وجود دارد، اغلب آنها حاوی بهترین شکل این ویتامین یعنی D3 نیستند، و تاثیر کمی بر میزان خونی این ماده مغذی دارند.

بررسی پژوهشگران کانادایی هم نشان دهنده تاثیر مفید همین میزان ویتامین D در خون را در مقابله با سرطان پستان بوده است.

تنها 24 در صد زنان در این بررسی مقدار کافی ویتامین D در زمان تشخیص سرطان پستان در خون داشتند، افرادی که دارای کمبود ویتامین D در خون بودند، تقریبا دوبرابر با احتمال بیشتر دچار عود سرطان پستان یا انتشار آن در ده سال بعدی شده بودند، و با احتمال 73 درصد بیشتر به علت این بیماری در گذشته بودند.

سرپرست این پژوهش دکتر پاملا گودوین از بیمارستان مونت سینایی در تورنتوی کانادا می گوید این اولین باری است که ویتامین D به پیشرفت سرطان پستان مربوط می شود.

اما او هشدار می دهد که افراد نباید بر اساس این یافته ها شروع به خوردن مکمل های ویتامین D کنند.

کارشناسان در مورد اینکه چه مقدار ویتامین D مورد نیاز است و بهترین راه دریافت آن چیست، اختلاف نظر دارند، و مصرف بیش از حد این ویتامین ممکن است زیانبار باشد. آنها همچنین مطمئن نیستند که آیا مصرف بیشتر ویتامین D می تواند به فردی که از قبل در او تشخیص سرطان داده شده است کمک می کند یا نه."(37)

"نور خورشید خطر ابتلای کودکان به اختلالات روانی را کاهش می دهد"

"یک پژوهش جدید پزشکی در انگلیس نشان می دهد قرار گرفتن کودکان در معرض نور خورشید به عنوان منبع اصلی ویتامین D خطر ابتلای آنها به اختلالات روانی و عقلی را کاهش می دهد."(38)

"با ویتامین D افسردگی را درمان کنید"

"ویتامین D یکی از مهم ترین ویتامین ها در بدن است که کمبود آن می تواند باعث افسردگی شدید شود.

بر طبق یافته های جدید ، زنان مبتلا به افسردگی متوسط و شدید پس از درمان کمبود ویتامینD در آنها بهبودی قابل توجهی پیدا شد.

ویتامینD می تواند بر خلق و خو اثر بگذارد و کمبود آن می تواند باعث افسردگی شدید شود اثبات این نظریه می تواند در چگونگی درمان افسردگی موثر باشد.

زنانی که دراین پژوهش تحت درمان بوند 42 ساله تا 64 ساله بودند همه ی آنها دارای اختلال افسردگی حاد به نام افسردگی بالینی بودند و تحت درمان قرار داشتند همچنین آنها برای هر دو نوع دیابت کم کاری تیروئید تحت معالجه بودند.

پس از انجام آزمایش خون برای تست ویتامینD معلوم شد که آنها از کمبود ویتامین D رنج می برند.

پس از 8 تا 12 هفته درمان ویتامینD، سطح این ویتامین آنها نرمال شد پس از معالجه بهبود قابل توجهی در افسردگی این زنان مشاهده شد."(39)

بهداشت و سلامت زنان و قضیه نخود سیاه

مایه تاسف است که مساله سلامت زنان بطور جدی و ریشه ای بررسی نمی شود. به طور نمونه، به جای برخورد علمی به مساله اپیدمی افسردگی در میان زنان ایرانی، روی مسائل فرهنگی و روانی انگشت گذارده می شود و تازه خود زنان به خاطر مشکلات شان سرزنش می شوند. به این خبر توجه کنید:

"افسردگی زنان ایران چهار برابر بیش از حد معمول است "

"عضو هیأت مدیره‌ ی انجمن زنان مدیر كارآفرین كشور گفت: براساس تحقیقات انجمن روانشناسی ایران، میزان افسردگی زنان ایرانی بین سه تا چهار برابر بیش از حد معمول است.

به گزارش ایرنا، دكتر اكرم منتظرالظهور در همایش روزملی دختران افزود: این در حالی است كه استاندارد افسردگی زنان، بین پنج تا هفت درصد است.

وی، دلیل این میزان افسردگی را نداشتن خودباوری و خودشناسی، ناسازگاری شخصیتی و الگوهای زندگی دختران دانست.

عضو اولین موسسه مشاوره غیردولتی زنان استان اصفهان، مشكلات امروز جامعه ی زنان را تاریخی اعلام دانست و تصریح كرد:خود زنان بوجود آورنده ی برخی از این مشكلات بوده‌اند.

به ‌گفته ی ‌این استاد روانشناسی دانشگاه ‌اصفهان،زنان باید به ضمیر وجودی خودشان بنگرند و به ‌یكدیگر رشد و آگاهی دهند تا آسیبها و چالشهای موجود برطرف شود."(40)

البته که به مساله شیوع کمبود ویتامین D و رابطه آن با افسردگی و مشکلات روانی زنان در "همایش روز ملی دختران" اشاره نمی شود. با اینکه دولت سیاست حجاب اجباری را اعمال می کند و در بهبود امر بهداشت عمومی زنان کم کاری می کند، ولی این زنان هستند که متهم می شوند به اینکه "خودباوری و خود شناسی" ندارند و دچار "ناسازگاری شخصیتی" هستند. به گفته معروف، اینست افزودن زخم زبان به زخم جراحت.

چه می توان کرد؟

چند راه حل ساده در راستای اقدامات فردی و سیاست های دولتی در جهت تامین کمبود ویتامینD در اینجا مطرح می شود. روشن است که کارشناسان و مسئولان راه حل های موثرتر و گسترده تری می توانند ارائه کنند.

اقدامات فردی

حجاب یک انتخاب فردی است و زنی که حجاب را انتخاب می کند باید مسئولیت حفظ سلامتی خود را نیز در کنار آن بپذیرد. آنچه وضعیت حجاب را خطرناک می سازد، دائمی بودن آن است. مردان می توانند در میدان های ورزشی، ساحل، و حیاط خانه خود راحت تر لباس بپوشند و با آگاهی از اهمیت آفتاب گرفتن شاید بتوانند راههایی برای آن بیابند. اما زنان حتی در پارک های ویژه زنان نیز نمی توانند راحت باشند.

* آفتاب گرفتن: اگر در ایران مردم براحتی می توانند فضایی برای آنتن ماهواره روی پشت بام خود دور از دید ماموران دولتی پیدا کنند، شاید بتوانند اندک فضایی برای آفتاب گرفتن روی پشت بام نیز مهیا کنند. اینکار برای زنان خانه دار راحت تر است که از آفتاب ظهر استفاده کنند. بگذریم از این که میزان آلودگی هوا گاه بقدری شدید است که استفاده از نور مستقیم خورشید را دشوار می سازد.

* قرص خوردن: یک راه ساده برای تامین حداقل میزان لازم ویتامین D استفاده از قرص های ویتامین D3 یا cholecalciferol است. امروزه ویتامین D3 بصورت قرص های ژل مانند (softgel) موجود است که می تواند به میزان 200 واحد بین المللی (IU) در روز توسط کودکان و تا تا IU2000 توسط بزرگسالان و سالمندان مصرف شود. برای کسانی که کمبود ویتامین D دارند این میزان می تواند تا 5000 IU در روز یا بیشتر افزایش یابد. نوزادانی که مادرانشان کمبود ویتامین D دارند، مقدار اندکی ویتامین D در بدن دارند. از آنجایی که شیرمادر تقریبا فاقد ویتامین D است، برخی از پزشکان دادن ویتامین D به مادران شیرده را توصیه می کنند. باید توجه داشت که مصرف ویتامین به مقدار خیلی زیاد D می تواند تولید مسمومیت کند. بهترین کار اینست که میزان ویتامین D خون اندازه گرفته شود و براساس آن میزان مصرف روزانه ویتامین D توسط پزشک تعیین شود.

سیاست های بهداشتی دولت

بیشتر پزشکان در کشورهای غربی امروزه بر این باورند که کمبود ویتامین D3 یک مساله اپیدمی بهداشت عمومی است و توصیه می کنند که دولت ها باید مقررات ویژه برای افزودن ویتامین D3 به همه مواد لبنیات و برخی مواد خوراکی کودکان وضع کنند.

از آنجایی که ویتامین D کلید جذب کلسیم در بدن است، در بیشتر کشورهای غربی ویتامین D به منبع اصلی کلسیم، یعنی شیر گاو، افزوده می شود. با وجود توصیه های پزشکان و پژوهشگران و هشدار آنها درباره کمبود عمومی ویتامین D در میان جمعیت و بویژه در میان زنان، هنوز هیچگونه مقررات دولتی برای افزودن ویتامین D به محصولات غذایی وجود ندارد. گویا به تازگی صحبت درباره نظام غنی کردن شیر آغاز شده است.(41)

نور مستقیم خورشید طبیعی ترین شیوه تولید ویتامین D در بدن است که مجانی است. واقعیت اینست که بیشتر مردم دنیا به اندازه کافی آفتاب نمی گیرند، اما محرومیت قانونی از آفتاب ندارند. مقررات رسمی در ایران محرومیت کامل از آفتاب را به کودکان و بزرگسالان تحمیل کرده است. چرا در محیط های تک جنسیتی مانند دبستان و دبیرستان، به کودکان و نوجوانان امکان پوشیدن لباس راحت تر و استفاده از نور آفتاب داده نمی شود؟ چندی پیش در خبرها اعلام شد که تلاش خواهد شد که حیاط مدرسه های دخترانه کاملا از دید دیگران پوشیده بماند. آیا پوشیده سازی فضای مدرسه فرصتی به دانش آموزان دختر خواهد داد که بتوانند بدون حجاب از آفتاب در حیاط مدرسه بهره ببرند؟

ضروری است که بخاطر سیاست حجاب، وضعیت کمبود ویتامین D بطور جدی مورد توجه قرار گیرد. همانطور که اکنون دولت گام های جدی برای رفع کمبود آهن برداشته و آن را به شیرصبحگاهی در مدارس اضافه کرده، ویتامین D3 را نیز می تواند به غذای دانش آموزان بیفزاید. دولتی که سیاست پوشیدگی بدن را اجباری کرده، می تواند دست کم به بچه ها در مدرسه ویتامینD بدهد. اگر دولت انگلیس می تواند برای زنان مسلمان که بطور اختیاری حجاب را برگزیده اند و نوزادانشان امکاناتی فراهم کند که کمبود ویتامین D آنها جبران شود، چرا دولت ایران نمی تواند اقدامات مشابهی به عمل آورد؟

متاسفانه بحث حجاب بیشتر یک بحث سیاسی باقی مانده و پیامدهای آن در مسائل بهداشت و سلامت زنان به چشم نمی آید. باید توجه داشت که مساله فراتر از بحث سیاسی حجاب اجباری زنان است. مردان ایرانی هم تقریبا به همان اندازه زنان از کمبود ویتامین D رنج می برند. بدن مردان هم در ایران تقریبا پوشیده است. زنان باید موهای خود را هم نیز بپوشانند که تاثیر چندانی در آفتاب گرفتن پوست بدن ندارد. مساله پوشاندن بدن انسان و شرم و گناه و جرم برهنگی بازو و ساق پا باعث یک مساله حاد بهداشت عمومی شده که نرخ بیماری های مزمن را در جامعه بشدت افزایش داده است.

تخمین زده می شود که تامین حداقل میزان لازم ویتامین D در بدن می تواند از موارد ابتلا به همه سرطان ها، بیماری ام اس، دیابت نوع یک، و بیماری های قلبی به میزان قابل توجهی پیشگیری کند. این تخمین مربوط به جامعه امریکاست. 50 درصد مردم امریکا کمبود ویتامین D دارند. اپیدمی کمبود ویتامین D به خاطر شیوه زندگی شهرنشینی در کشورهای صنعتی پیشرفته نیز وجود دارد. در ایران با آنکه میزان آفتاب بیشتر است، شیوع کمبود ویتامین D گریبان 75% جامعه را گرفته، یعنی 50% بیشتر است.

آمار خود پزشکان ایرانی نشان از فاجعه ای دارد که در همه شهرها و در همه گروه های جمعیتی اکنون بروز کرده و تازه در نسل های آینده با شدت بیشتری بروز خواهد کرد.

دولت باید با فراهم کردن امکانات استفاده از آفتاب و مصرف روزانه ویتامین D3 برای همه مردم، بویژه برای کودکان و زنان، پاسخ گوی مسائل جدی مانند شیوع اپیدمی سرطان پستان و ام اس و افسردگی در میان زنان باشد.

سهیلا وحدتی

منابع

(1)

Vitamin D, Lecture slides by Dr. Ron Rothenberg, 2010. Available at

//ehealthspan.com/wp-content/uploads/lectures...

(2)

Sam Apple, (2009, October 23). Why governments are selling Vitamin D short, Financial Times. Available at //www.ft.com/cms/s/0/11180df8-beaa-11de-b4ab-...

(3)

National Institutes of Health, Office of Dietary Supplements. US Food and Drug Administration: Dietary Supplement Fact Sheet: Vitamin D. Available at //ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthPr...

(4)

Holic, M. F., The Vitamin D Deficiency Pandemic: a Forgotten Hormone Important for Health, Public Health Reviews, Vol. 32, No 1, 267-283. Available at //www.publichealthreviews.eu/show/f/35

(5)

National Institutes of Health, Office of Dietary Supplements. US Food and Drug Administration: Dietary Supplement Fact Sheet: Vitamin D. Available at

//ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-QuickFac...

(6)

Science Daily (Jan. 27, 2008). Vitamin D Deficiency Study Raises New Questions About Disease And Supplements. Available at

//www.sciencedaily.com/releases/2008/01/08012...

(7)
Holick, M. F., (2007, July 19). Vitamin D Deficiency, New England Journal of Medicine, 357:266-281. Available at

//www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra070553

(8)
Vitamin D and Cancer Prevention: Strengths and Limits of the Evidence, National Cancer Institute. Available at //www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/preve...

(9)

Vitamin D, American Cancer Institute. Available at

//www.cancer.org/Treatment/TreatmentsandSideE...

(10)
Low Vitamin D Linked to Aggressive Breast Cancer, WebMD. Available at

//www.webmd.com/breast-cancer/news/20110429/l...

(11)
Vitamin D and Cancer Prevention: Strengths and Limits of the Evidence, National Cancer Institute. Available at //www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/preve...

(12)

Sunlight, Vitamin D and Health, Health Research Forum Occasional Reports: No 2. Available at

//www.healthresearchforum.org.uk/reports/sunb...

(13)
Gouni-Berthold I.,Krone W., Berthold HK., Vitamin D and cardiovascular disease, Current Vascular Pharmacology, 2009 Jul;7(3):414-22. Available at //www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19601865

(14)

Kalueff, Allan V.; Lou, Yan-Ru; Laaksi, Ilkka; Tuohimaa, Pentti, Increased anxiety in mice lacking vitamin D receptor gene, Neuroreport: 7 June 2004 - Volume 15 - Issue 8 - pp 1271-1274. Available at //journals.lww.com/neuroreport/Abstract/2004/...

(15)
ScienceDaily (June 25, 2012), Treating Vitamin D Deficiency May Improve Depression. Available at

//www.sciencedaily.com/releases/2012/06/12062...

(16)
Michael Berk, Kerrie M. Sanders, Julie A. Pasco, Felice N. Jacka, Lana J. Williams, Amanda L. Hayles, Seetal Dodd, Vitamin D deficiency may play a role in depression, Medical Hypotheses, Volume 69, Issue 6, Pages 1316-1319, 2007. Available at //www.sciencedirect.com/science/article/pii/S...

(17)

Richard Alleyne, (2009, May 21), Sunbathing 'could boost your intellect and prevent dementia', The Telegraph. Available at

//www.telegraph.co.uk/science/science-news/53...

(18)
Raymond D. Hobbs, MD, Zeina Habib, MD, Dalal Alromaihi, MD, Leila Idi, BS, Nayana Parikh, BSc, Frank Blocki, PhD, D. Sudhaker Rao, MBBS, FACE, Severe Vitamin D Deficiency in Arab-American Women Living in Dearborn, Michigan, Endocrine Practice, Volume 15, Number 1/January/February 2009, pp 35-40. Available at

//aace.metapress.com/content/t36243l822q8x752...

(19)

Ann E. Micka, (2009, May) Vitamin D Status Among Bangladeshi Women of Reproductive Age, Master of Science Thesis, University of Massachusetts Amherst. Available at

//scholarworks.umass.edu/cgi/viewcontent.cgi?...

(20)
London Evening Standard, (18 July 2007),Women in hijabs 'need sunlight or risk illness'. Available at

//www.standard.co.uk/news/women-in-hijabs-nee...

(21) لاله نبی زاده اصل ، حسن مظفـری خسـروی ، سيد مجتبی ياسينـی اردکانی ، حسين هادی ندوشن ، حسين فلاح زاده،

بررسی وضعیت ویتامین D در بیماران مبتلا به افسردگی مراجعه کننده به کلینیک های تخصصی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی یزد 1390، مجله عملی پژوهشی طلوع بهداشت یزد، دوره 11، شماره 1 (1391-3). برگرفته از

//85.185.157.11:6280/tbj/browse.php?a_code=A-...

(22)

R Heshmat, SR Majdzadeh, MH Forouzanfar, A Bahrami, GH Ranjbar, Omrani, I Nabipour, R Rajabian, A Hossein-Nezahd, M Rezaei Hemami, AA Keshtkar, M Pajouhi, B Larijani, Vatiman D Deficiency in Iran: A Multi-center Study among Different Urban Areas, Iranian Journal of Public Health, 2008, A supplementary issue on Osteoporosis and Bone Turnover, No. 1, pp. 72-78. Available at //journals.tums.ac.ir/upload_files/pdf/_/1289...

(23)
H Ghazavi, M. Ahsan, M Etemadifar, SA Mousavi, F Khorvash, A. Minagar, Increasing female preponderance of multiple sclerosis in Isfahan, Iran: a population-based study, Multiple Sclerosis Journal, March 2010 vol. 16 no. 3359-361. Available at

//msj.sagepub.com/content/16/3/359.abstract

(24)
Ali Rabbani, Seyed-Moayed Alavian, Mohammad Esmaeil Motlagh, Mohammad T. H. Ashtiani, Gelayol Ardalan, Ali Salavati, Bahareh Rabbani, Ahmad Rabbani, Sedigheh Shams, Nima Parvaneh, Vitamin D Insufficiency among Children and Adolescents Living in Tehran, Iran, Journal of Tropical Pediatrics, (2009) 55 (3): 189-191. Available at //tropej.oxfordjournals.org/content/55/3/189....

(25)

Sima Hashemipour, Bagher Larijani, Hossein Adib, Ebrahim Javadi, Mojtaba Sedaghat, Mohammad Pajouhi, Akbar Soltani, Ali Reza Shafaei, Zohreh Hamidi, Ali Reza Khalili Fard, Arash Hossein-Nezhad, Fargol Booya, Vitamin D deficiency and causative factors in the population of Tehran, BMC Public Health. 2004; 4: 38., Published online 2004 August 25. doi: 10.1186/1471-2458-4-38. Available at //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC517720...
(26)

Silva Hovsepian, Massoud Amini, Ashraf Aminorroaya, Peyvand Amini, Bijan Iraj, Prevalence of Vitamin D Deficiency among Adult Population of Isfahan City, Iran,Journal of Health, Population and Nutrition, 2011 April; 29(2): 149–155. Available at //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC312698...
(27)

Ardestani PM, Salek M, Keshteli AH, Nejadnik H, Amini M, Hosseini SM, Rafati H, Kelishadi R, Hashemipour M.,

Vitamin D status of 6- to 7-year-old children living in Isfahan, Iran. Endokrynol Pol. 2010 Jul-Aug;61(4):377-82. Available at //www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20806182

(28)
Mitra Nia far, Amir Bahrami, Akbar Aliasgharzadeh, Naser Aghamohammadzadeh, Farzad Najafipour, Majid Mobasseri, Vitamin D Status in Healthy Postmenopausal Iranian Women, Journal of Research in Medical Sciences, Vol 14, No 3 (2009). Available at
//journals.mui.ac.ir/jrms/article/viewArticle...

(29)

Zhila Maghbooli, Arash Hossein-Nezhad, Ali R Shafaei, Farzaneh Karimi, Farzaneh S Madani, Bagher Larijani, Vitamin D status in mothers and their newborns in Iran, BMC Pregnancy and Childbirth 2007, 7:1. Available at //www.biomedcentral.com/1471-2393/7/1

(30)

Mahmoud Ali Kaykhaei, Mohammad Hashemi, Behzad Narouie, Abdolsamad Shikhzadeh, Homeira Rashidi, Nezarali Moulaei, Saeid Ghavami, High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran, Annals of Nutrition and Metabolism, Vol. 58, No. 1, 2011. Available at

//content.karger.com/produktedb/produkte.asp?...

(31)

K. Moradzadeh, B. Larijani, A.A. Keshtkar, A. Hossein-Nezhad, R. Rajabian, I. Nabipour, G.H. Omrani, A. Bahrami, M.M. Gooya and A. Delavari, 2008. Normative Values of Vitamin D Among Iranian Population: A Population Based Study. International Journal of Osteoporosis and Metabolic Disorders, 1: 8-15.Available at //scialert.net/abstract/?doi=ijom.2008.8.15

(32)

پایگاه خبری تحلیلی پارسینه، 03 اسفند 1390. برگرفته از

//www.parsine.com/fa/news/58318/%D9%85

(33)

Masoud Etemadifar , Amir-Hadi Maghzi, Sharp increase in the incidence and prevalence of multiple sclerosis in Isfahan, Iran, Multiple Sclerosis, April 1, 2011. Available at

//msj.sagepub.com/content/early/2011/03/31/13...

(34) خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ۹ اردی‌بهشت ۱۳۹۱. برگرفته از

//isna.ir/fa/news/91021911090

(35) خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 26 اردیبهشت 1391. برگرفته از

//www3.irna.ir/fa/News/190992/اجتماعی

(36) خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 15 دی 1389. برگرفته از

//www.irna.ir/News/30170894/اجتماعی/ش

(37) همشهری،27 اردیبهشت 1387. برگرفته از

//www.hamshahrionline.ir/news-52036.aspx

(38) خبرگزاری فارس، 1 مرداد 1391. برگرفته از

//www.farsnews.com/newstext.php?nn=1390110300...

(39) باشگاه خبرنگاران، 16 تیر 1391. برگرفته از

//khabarfarsi.com/ext/2907425

(40) همشهری، 21 آبان 1386. برگرفته از

//www.hamshahrionline.ir/news-36427.aspx

(41) خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ا مرداد 1391. برگرفته از

//isna.ir/fa/news/91042917765

در تهیه این مطلب از اطلاعات تارنمای زیر نیز استفاده شده است.

//www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/preve...