دلار

در چند ماه اخیر ایران مجدداً در رأس اخبار جهان بود. برای ما ایرانیان مقیم آمریکا این موضوع چیز تازه ای نیست. تا آنجا که من به یاد دارم در طول 33 سال گذشته ایران بطور روزانه و یا هفتگی در رأس اخبار بوده و هست. از سقوط شاه و انقلاب 57 و گروگان گیری گرفته تا جنگ عراق و افغانستان و در هشت سال اخیر مسائل هسته ای ایران همیشه در رأس اخبار جهان است.

اما خبری که بیش از هر چیز توجه ایرانیان داخل و خارج کشور را به خود جلب کرده بالا رفتن سریع قیمت دلار و سکه در عرض سه چهار ماه گذشته بود. همانطور که اطلاع دارید قیمت دلار بطور ناگهانی از حدود 2200 به بالای 3000 تومان رسید.

در مورد علل جهش ناگهانی دلار نظرات گوناگونی وجود دارد که اکثراً به تحریم های اقتصادی جهان غرب و سر و صدای غربی ها و دولت اسرائیل مبنی بر احتمال حمله نظامی به کشورمان مربوط می شود.

در این میان اقتصاد دانان، به خصوص متخصصین در غرب، به هیچوجه قادر به توجیه اقتصاد ایران نیستند. واقعیت آنست که مدل اقتصادی در ایران امروز با هیچکدام از مدل ها و معیار های موجود تطبیق نمی کند. شاید هم این فرضیه که «اقتصاد مال خَر است» بیشتر در مورد غربی ها صدق می کند، چرا که از دید آن ها دولتمردان ایران همه اصول اقتصادی شناخته شده در جهان را زیر پا گذاشته اند، ولی کماکان به کار خود ادامه می دهند.

برای مثال اگر رابطه دلار و تومان را در نظر بگیریم، تا 10 سال پیش خیلی از متخصصین اعتقاد داشتند که قیمت واقعی دلار باید 1500 تومان باشد ولی همانطور که می دانید دلار برای سال های متوالی زیر 1000 تومان باقی ماند. در همین مدت باوجود نرخ نسبتاً ثابت دلار و سودهای بالای بانکی در ایران، عده زیادی از ایرانیان مقیم خارج در ایران سرمایه گذاری کرده و بعضی ها هم توانستند سرمایه خود را بیش از آنچه در خارج امکان داشت افزایش دهند. اوضاع از یک سال و نیم پیش که دلار به بالای دو هزار تومان رسید عوض شد و آن هایی که نتوانستند دلار خود را به موقع خارج کنند دچار ضرر شده اند.

از زمان تصدی احمدی نژاد اقتصاد ایران دچار یک دگرگونی متفاوت شده که با هیچ فرمول اقتصادی قابل توجیه نیست.

برای مثال دولت او شبانه قیمت بنزین را عوض کرد و بر عکس انتظار مخالفان، هیچ اتفاق خاصی نیفتاد، و یا این که در سال گذشته دولت بطور نسبتاً سریع سوبسید نان، برق، گاز و آب را برداشت و در عوض به هر ایرانی معادل45 هزار تومان یارانه نقدی داد. این تصمیم هم با همه انتقاداتی که در داخل و خارج از کشور به همراه داشت بهر حال در ایران اجرا شد.

بدینگونه می بینیم که دولت ایران قادر است با تعریف اقتصادی خاص خود هر کاری را انجام دهد. شاید هم وقت آن رسیده که اساتید اقتصاد در غرب سری به ایران زده و بعد از درک این فرمول جدید آن را به تئوریهای موجود اضافه کرده و در دانشگاه ها تدریس کنند. در این میان می توان از آقای احمدی نژاد که ترم او سال آینده تمام می شود به عنوان «استاد مشاور» دعوت کرد و از نظرات اقتصادی ایشان کمال استفاده را به عمل آورد.

اما در مورد نرخ جدید ارز. دولت ایران ارز را بقول خودشان به مبلغ 1280 تومان تک نرخی کرد. این نرخ شامل دانشجویان، مسافران (بطور محدود) و بازرگانانی که اجازه رسمی (بخوانید وابستگان به دستگاه) دارند می شود.

این نرخ جدید 10 تا 25 در صد بالاتر از نرخ قبلی دلار دولتی می باشد. بعبارت دیگر از آنجا که دولت نفت را به دلار می فروشد، ولی حقوق کارمندان را به ریال پرداخت می کند، توانست یکشبه 10 تا 20 درصد به در آمد خود اضافه کند. از طرف دیگر مردم با سرعت پول خود را به سکه و یا ارز تبدیل کرده و ثانیاً دولت با بالا بردن سود بانکی و قاچاق اعلام کردن خرید و فروش ارز به طور آزاد، تصمیم به کنترل ارز کرد.

در این میان وضع برادران قاچاقچی بسیار خوب شد، تا آن جا که بعضی ها برای خرید دلار به مرز ایران و عراق هجوم آورده و برادران قاچاقچی عراقی هم از این نعمت بادآورده بی بهره نماندند. به مصداق ضرب المثل «علی موند و حوضش»، بازنده اصلی مردم ایران به خصوص قشر متوسط حقوق بگیر هستند که با تورم 100 در صدی باید زحمت زندگی خود را سپری کنند.

به یاد دارم در زمان ریاست جمهوری کلینتون، در سفری به ایران، پیر مردی روستایی به دیدنم آمده بود. او از من پرسید: «آیا حقیقت دارد که می گویند کلینتون یک دلار در دست چپ و یک هزار تومانی در دست راست گرفته و گفته است من کاری می کنم که هر دلار 1000 تومان شود؟» به او گفتم که چنین خبری را نشنیده آم. در آن زمان دلار هنوز 450 تومان بود اگر آن روستایی هنوز زنده باشد خواهد دید که دلار نه تنها 1000 تومان، بلکه 3 برابر هم شد.

پیش بینی اوضاع آینده ایران با توجه به تحریمها و جنگ لفظی غرب و اسرائیل برای کسی قابل پیش بینی نیست. امیدوارم که اوضاع بهتر شود، چون بهرحال تجربه نشان داده که فشارها همیشه بر گردن هموطنان داخل کشور به خصوص قشر متوسط بوده و خواهد بود.

به این ترتیب می توان گفت که شعار «مرگ بر آمریکا، زنده باد دلار» گویای اوضاع فعلی هموطنان در ایران است.

به امید روزهای بهتر.