All-Iranians

در این قسمت به معرفی علی‌اصغر حکمت نخستین رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه ملّی ایران می پردازیم

١١ - علی ‌اصغر حکمت

علی ‌اصغر حکمت ، ادیب، شاعر، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی و سیاست‌مدار در دوره ی رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی بود. وی به عنوان نخستین رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه ملّی ایران در مقام وزیر فرهنگ و معارف وقت و بنیان‌گذار نشریه فروغ تربیت شناخته می شود.

علی اصغر حکمت روز١٠ فروردین ١٢٧٢ خورشیدی در شیراز زاده شد. پدرش احمدعلی خان معظم­الدوله ملقب به حشمت­الممالک، مستوفی شیراز و مادرش فاطمه ملقب به احتجاب­السلطنه دختر فخرالاطبا حسن فسایی مؤلف فارسنامه ناصری بود. علی­اصغر، فرزند ارشد خانواده، دارای ٣ برادر و ٢ خواهر دیگر نیز بود. وی در ١٧ شهریور  ١٢٩٩ با دختر عموی خود عفت­الملوک منیر اعظم خواهر سردار فاخر حکمت و دختر نظام­الدین مشارالدوله ازدواج نمود. حاصل این ازدواج سه دختر به نام­های پروین، پریچهر و پریوش بود. وی پس از سال­ها فعالیت در عرصه­های مختلف سیاسی و فرهنگی و اجتماعی سرانجام در حالی که دچار سنگینی گوش و نابینایی چشم شده و چندین ماه بر اثر بیماری بستری بود، در ٣ شهریور ١٣٥٩ در سن ٨٧ سالگی درگذشت و در مقبره خانوادگی خویش در "باغ طوطی" شهر ری دفن شد و ظاهرا در توسعه بنای این منطقه، متاسفانه مقبره ی وی از بین رفته است

علی ‌اصغر حکمت پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شیراز برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در کنار  تحصیل علوم جدید در مدرسه ی آمریکایی جردن تهران ، به آموختن علوم اسلامی نظیر فقه و اصول در مدارس اسلامی نیز پرداخت. معروف است که آیت‌الله میرزا طاهر تنکابنی نیز از اساتید وی بوده ‌است.
حکمت در سال ۱۲۹۷ وارد خدمات فرهنگی شد و با نشر مقالات تحقیقی و تدریس زبان انگلیسی در مدارس متوسطه، کسب شهرت نمود و وارد فعالیت‌های سیاسی شد و با کمک عده‌ای از دوستان و همفکران خود به رهبری علی‌اکبر داور، حزب رادیکال را بنیانگذاری کرد. حکمت تا سال ۱۳۰۹ در وزارت معارف خدمت می‌کرد. در این سال به تشکیلات جدید داور در دادگستری وارد شد و پس از چندی برای مطالعه در امور قضایی و ثبتی به اروپا اعزام شد. وی در اروپا وارد دانشکده حقوق و ادبیات شد و مدرک لیسانس در هر دو رشته گرفت. مأموریت دیگر حکمت در اروپا مطالعه در امر آموزش و پرورش و دانشگاه بود. در سال ۱۳۰۹ به منظور تکمیل تحصیلات خود به فرانسه وانگلستان عزیمت کرد و از دانشگاه سوربن پاریس در رشته ادبیات فارغ التحصیل گردید. حکمت در شهریور ۱۳۱۲ به تهران احضار شد و در کابینه ی ذکاءالملک فروغی ابتدا کفیل و بعد وزیر معارف و رئیس دانشگاه شد. در کابینه ی جم نیز وزیر فرهنگ بود، دوران پنج ساله وزارت فرهنگ علی‌اصغر حکمت را باید دوران تحول فرهنگی در این وزارتخانه نام نهاد. حکمت پس از معافیت از وزارت فرهنگ در اسفند ۱۳۱۷ در ترمیم کابینه ی محمود جم به وزارت کشور منصوب شد. در کابینه ی دکتر متین دفتری نیز همان سمت را عهده‌دار بود. در خرداد ۱۳۱۹ بار دیگر از خدمت معاف شد و به کار تحقیق و مطالعه پرداخت و در ترمیم کابینه ی فروغی در ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ وزیر بازرگانی و پیشه و هنر شد. در ترمیم دیگر کابینه ی فروغی، وزارت بهداری را برعهده گرفت. در کابینه سهیلی نیز همچنان وزیر بهداری بود.

سپس در ١٣٢٦به عنوان وزیر مشاور کابینه ی قوام برگزیده شد. در ١٣٢٧ در کابینه ی ساعد مراغه­ای وزیر امورخارجه و در ١٣٢٨ وزیر مشاور شد. در ١٣٣٢  در کابینه ی زاهدی نیز نقش وزیر مشاور را ایفا نمود و از ١٣٣٢ تا ١٣٣٦ سفیر کبیر ایران در دهلی نو و وزیر مختار ایران در بانکوک تایلند گردید. پس از بازگشت، از ١٣٣٧ تا ١٣٣٨ در کابینه ی اقبال وزیر امور خارجه شد
Various Sources

برخی  از ویژگی­ های شخصیتی علی ‌اصغر حکمت
حافظ قرآن بودن، داشتن طبع شعر، سحرخیزی، پیاده­روی، مداومت در نگاشتن یادداشت­های روزانه از ١٢٨٦ تا ١٣٥٨ و مداومت و مراقبت در پیروی از برنامه­های منظم در همه امور اداری و غیراداری و خانوادگی در سفر و حضر، تقسیم اوقات شبانه روز، تهیه برنامه ماهیانه، احتراز از پرداختن به کارهای زیانبار همچون قمار و اعتیاد، نگهداشتن حساب دخل و خرج و ثبت ماهانه در دفاتر، نگاشتن نامه اعمال و امور خود به صورت ماهیانه و سالیانه از جنبه­های اقتصادی، انسانی، اخلاقی، علمی، اجتماعی و فرایض مذهبی و ذکر خطاهای جزئی یا کلی با نام و نشان و اظهار ندامت از آن، مقید بودن به مداومت و مراقبت در دیدار دوستان، آشنایان و خویشان و بازدید از کسانی که به دیدار وی آمده بودند، و قدردانی از نیکی­ها زحمات اشخاص از جمله ویژگی­های مثبتی است که در زندگانی حکمت دیده می­شود. وی حضور خود در کادر اجرایی دولت را نیز نوعی خدمت به مردم و دفع ظلم ظالمان می­دانست که البته از ١٣٤١ به بعد دیگر امکان چنین خدمتی برای وی فراهم نشد. وی یکی از اعضای حزب رادیکال بود که نقش اساسی در انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی ایفا نمود. یکی دیگر از اقدامات حکمت در دوران وزارت وی در معارف ، اجرای کشف حجاب در مدارس است که در جشنی که ١٧ دی ١٣١٤ با حضور رضاشاه و همسر و دخترانش و نیز عده­ای از معلمان در یکی از دانشسراهای تهران برگزار شد جنبه رسمی یافت و رضاشاه به پاس این خدمت او را از کفالت به وزارت معارف منصوب کرد

علی اصغر حکمت فراماسونر و عضو لژ ستاره سحر بود

برخی از جوائز و نشانها ی علی ‌اصغر حکمت
نشان درجه اول وزارت فرهنگ در ۱۲۹۹ - نشان لژیون دونور از دولت فرانسه - نشان درجه اول همایون در ۱۳۲۵ - نشان درجه اول نیل از دولت مصر در ۱۳۱۸ - نشان درجه اول الکواکب الاردنی از دولت هاشمی اردن در ۱۳۲۸ -نشان درجه اول سردار اعلا از دولت افغانستان در ۱۳۲۹ ، نشان رسمی درجه اول از دولت های هلند، دانمارک، انگلستان، ژاپن و ایتالیا
Various Sources

برخی از مهمترین اقدامات علی ‌اصغر حکمت
حکمت به اقتضای مسؤولیت­هایی که بر عهده داشت دست به اقدامات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی گوناگونی زد که از جمله آنها می­توان بدین موارد اشاره نمود: تأسیس کتابخانه­‌های (ملی، فنی معارف، دانشسرای عالی)، احیای انجمن آثار ملی، تأسیس موزه­های (ایران باستان، مردم شناسی، پارس شیراز و موزه حضرت معصومه قم)، تأسیس دانشکده علوم معقول و منقول، تأسیس مدارس جدید، برگزاری کلاس­های ملی شبانه جهت مبارزه با بی­سوادی، تغییر نام مدارس خارجی به فارسی، تأسیس پیشاهنگی و سازمان تربیت بدنی، تأسیس فرهنگستان ایران ، تأسیس دانشگاه تهران، تأسیس دانشسراهای مقدماتی در سراسر کشور، برگزاری جشن هزاره فردوسی، تغییر برنامه‌های مدارس به اصول آموزشی کشورهای خارج، ایجاد تحول در زبان و ادبیات پارسی، تربیت کادر آموزشی و انتشار نشریات و توجه به امر ورزش در مدارس، توسعه و تکمیل مدارس ابتدایی و متوسطه.
علی اصغر حکمت ازسال ۱۳۲۹ استاد کرسی تاریخ مذاهب وادبیات ایران در دانشگاه تهران بود. تدریس یکی از مهمترین اشتغالات حکمت بود که حتی در دوران وزارت آن را رها نکرد. وی همزمان با تحصیل در مدرسه ی آمریکایی جردن تهران به تدریس فارسی و عربی در کلاس­های یازدهم و دوازدهم مدرسه پرداخت. با أخذ دانشنامه به شیراز بازگشته، به تدریس جغرافیا و حساب مشغول شد. مدتی نیز به تدریس انگلیسی در مدارس علمیه پرداخت که با مخالفت عده­ای این سمت را از دست داد. از ۱۳۱۵ علاوه بر داشتن مسؤولیت وزارت فرهنگ و ریاست دانشگاه تهران به تدریس تاریخ ادبیات ایران و ادیان و مذاهب نیز می­پرداخت که این امر تا سال ۱۳۵۱ ش ادامه یافت.
علی اصغر حکمت حدود ۵۵۴۹ هزار جلد کتاب اعم از موروثی یا خریداری شده و روزنامه ی عصر ناصری را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در خرداد ۱۳۵۱ اهدا نمود که ۵۰۰ نسخه آن خطی و منحصر به فرد است. همچنین فرمانها و اسناد و کتاب­های خطی اجداد خود را به کتابخانه ی آستان قدس رضوی و اشیای ذی قیمت دیگری را نیز به موزه ی پارس شیراز اهدا نمود

در سال ١٣٧٩ نیز مجموعه­ای از اسناد خانوادگی وی شامل ٩٠ برگ که محدوده ی زمانی آن از تیموریان تا قاجاریه است توسط پروین دختر حکمت به سازمان  اسناد ملی ایران اهدا شد

برخی از آثار علی اصغر حکمت

تألیفات : امثال قرآن مجید - شرح احوال جامی - رساله در باب امیر علیشیر نوائی - پارسی نغز (مجموعه‌ای است از برگزیده‌ های پارسی ‌گویان)  - تصحیح کشف ‌الاسرار میبدی - ره ‌آورد حکمت (نوشته ‌ها و خاطرات شخصی علی ‌اصغر حکمت) 
ترجمه ‌ها : پنج حکایت از شکسپیر - از سعدی تا جامی (جلد سوم تاریخ ادبیات ادوارد براون) - امین و مأمون؛ ترجمه از سلسله روایات اسلامی جرجی زیدان  - رستاخیز (تألیف تولستوی) -راه زندگانی (تألیف نیکولا حداد مصری) - تاریخ جامع ادیان (نوشتهٔ جان بی. ناس) - نمایشنامه ی شاکونتالا (نوشته ی کالبداسا نویسنده هندی)
نمونه ای از اشعار : مرا گفت دانائی این داستان/ که بد بوستانی هم از باستان
کهن باغی از عهد مردان کار/ تبه گشته از گردش روزگار
درختان فر سوده ی سالخورد/ همه بار خشک و همه برگ زرد
خمش گشته بلبل در آن کهنه باغ/ و لیکن نوا خوان به هر شاخ، زاغ
بطرف چمن دیده نگشوده کس/ که بگرفته چهر چمن خارو خس
به هر گوشه اش لانه کرده هوام/ بهر جانبش دیو گسترده دام
قضارا یکی مرغ نغمه سرای/ به بستان ز عهدی کهن داشت جای
بامید گلهایی آن مرغزار/ جفا بردی از خار آن مرغ زار
بسوی گل پای در گل بدش/ بسا خار هجران که در دل بدش ...
 

تصاویر

//www.img4up.com/up2/64848921342692475776.jpg

//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Ali_Asghar_Hekmat.jpg/200px-Ali_Asghar_Hekmat.jpg

نظر شما چیست؟
xxxxxxxxxx

 خدمتگزاران فرهنگ ایران : محمد حسین فروغی ذکاءالملک اول - محمد علی فروغی ذکاءالملک دوم -  استاد حبیب یغمایی - ادیب الممالک فراهانی - حسن وثوق معروف به وثوق‌الدوله - شاعره ی توانا فروغ فرخزاد - ملک‌الشعرای بهار - رضا ارحام صدر - علی‌اکبر سعیدی سیرجانی
- هایده