کتاب

در بخش نخست بازبینی کتاب زیست‌شناس و مردم‌شناس، دکتر رابرت تری ورس، با عنوان «فریفتن دیگران و خودفریبی» (۱) مشخص شد که وی تلاش دارد ثابت کند موجودات زنده برای ادامه بقا از ترفندِ فریب و دروغ استفاده می‌کنند. ترفندی که برای هر چه بهتر عملی شدن، در قدم اول مستلزم آن است که موجود زنده قادر به فریب خودش هم باشد.

اقای تری ورس برای آنکه موضوع تحقیقی خود را به گونه‌ای دقیق‌تر توضیح دهد سعی می‌کند تا به عملِ فریب و دروغ در زندگی بشر از بدو تولد بپردازد و بعد آن را به دوران جوانی و تجربه عشق تعمیم دهد:

اعتقاد عمومی بر این است که کودکان موجودات معصومی هستند ولی به باور نویسنده کتاب، دروغ و فریب از‌‌‌ همان دوران اولیه زندگی نوزادان نیز خود را به نمایش می‌گذارد. مشاهدات روزمره و تحقیقات علمی نشان داده است که کودکان به شکل متنوعی از ترفند فریب و دروغ برای دستیابی به نیازهای ضروری خود بهره می‌برند.

اولین علائم دروغ ثبت شده مربوط به نوزادان ۶ ماه است که گریه دروغین و لبخند مصنوعی را تجربه می‌کنند. نوزادان در ماه هشتم زندگیشان متوجه می‌شوند که می‌توانند اعمالی که برایشان ممنوع تلقی شده است را مرتکب شوند. در دو و سه سالگی با آنکه از تهدید برای تنبیه شدن می‌ترسند ولی در عمل قادر هستند وانمود کنند که برایشان مهم نیست. در ۵ سالگی دروغ‌های کودکان به‌‌‌ همان بهانه‌ای صورت می‌گیرد که بزرگسالان معمولا با آن خود را توجیه می‌کنند. آنها دروغ بگویند چون فکر می‌کنند که با این کار دیگران را با راستگوی شان ازرده خاطر خواهند کرد.

از طرف دیگر، دروغ گفتن یعنی توقع زیاد از ذهن داشتن و این بدان معنی است که فرد دروغگو اول از همه باید قادر باشد تا حقیقت را کتمان کند. دروغگو باید یک موقعیت غیرواقعی نیز خلق کند که دروغش پذیرفتنی گردد.

به نظر می‌رسد تنها راه مقابله‌ای که افراد می‌توانند با پیامدهای عصبی و جسمی ان داشته باشند غرق شدن هر چه بیشتر در فریب و به عبارتی «خود فریبی» است. انکار و تمکین حقیقت تا آنجا پیش می‌رود که فرد دروغگو باید قبل از عملی ساختن نقشه دروغ به دیگران به خودش دروغ بگوید.

پدیده خودفریبی در سنین بزرگسالی بویژه با مقوله رابطه جنسی با فرد دیگر بیش از پیش خودنمایی می‌کند. دانستن این حقیقت که دو آدم نا‌شناس به عملی مبادرت می‌ورزند که قرار است منجر به پیدایش یک انسان جدید شود به خودی خود آن را تبدیل به یک تجربه بی‌‌‌‌نهایت حساس و سرشار از مخاطره می‌کند. از دید دکتر تری ورس، رابطه جنسی یکی از پر استفاده‌ترین محیط‌های فریب و خودفریبی در بین افراد است.

عمل جنسی با همه حساسیت ذاتی آن به‌‌‌ همان اندازه که می‌تواند تجربه مشترکِ آکنده از لذت باشد از طرف دیگر می‌تواند به شکل ملموسی در معرض درد، رنج، شوک و حتی تجاوز قرار بگیرد. به همین دلائل است که اشکال متنوع فریب و خودفریبی با تفاوت‌های اشکار بین دو جنسِ زن و مرد را می‌توان در آن مشاهده کرد.

دکتر تری ورس معتقد است که مرد‌ها در رابطه‌شان با زنان از قابلیت خودفریبی بیشتری استفاده می‌کنند. مردان منافع بیشتری را در درون یک رابطه کسب خواهند کرد اگر بر توانایی‌های خود بیشتر از مقداری که هست باور داشته باشند.

زنان نیز به تناسب نشان داده‌اند که در باره میزان صمیمیت مردان، آرزوهای بلندپروازانه‌شان و میزان علاقه مردان به خودشان از درصد خطای بالاتری برخوردار هستند. موقعیت جسمانی زنان و تغییراتی که دوره ماهانه و به همراه آن قائدگی در زن ایجاد می‌کند نیز از جمله میدان‌هایی است که نقش فریب و خودفریبی زنان در آن بازتاب گسترده تری دارد.

زنان در دوره تخمک گذاری جذاب‌تر از همیشه هستند، به نظر می‌رسد تناسب فیزیکی شان از همیشه بهتر است و درصد انحنای بدنشان در اطراف باسن و کمر کمی بیشتر می‌شود. زنان در همین دوران به چشم تحقیر به زنان دیگر نگاه می‌کنند و به حضور آن‌ها بهای لازم را نمی‌دهند.

در تحقیقات یک کلوپ در وین مشخص شده است که زنان در دوره مشخص فوق با مردانی که همیشه با آن‌ها هستند به کلوپ نمی‌آیند. تمایل بیشتری به مردانی که جذابیت فیزیکی دارند نشان می‌دهند. آن‌ها حتی علاقه دارند تا لباس‌هایی بپوشند که پوست بدنشان بیشتر دیده شود و در مجموع میل جنسی بیشتری دارند.

دکتر تری ورس در پایان کتاب نمونه‌ای از رفتار عقلانی و تلاشی که خودش برای کنترل خودفریبی فراهم کرده است را با خوانندگانش سهیم می‌شود. او معتقد است که با وجود تاثیر و تسلط ناخودآگاه ژن‌ها بر روی اعمال و تصمیمات افراد، همانطور که ژن‌ها درخواست‌های کنونی ما را نادیده می‌گیرند ما هم باید فرمان‌های کور و باستانی آنها را نپذیریم.

ونداد زمانی                                              

Robert  Trivers’s “Deceit and Self-Deception: Fooling Yourself Better to Fool Others” (Allen Lane, £۲۵, penguin.co.uk

//edge.org/memberbio/robert__trivers

//www.muskingum.edu/~psych/psycweb/history/trivers.htm

//www.newstatesman.com/lifestyle/2011/10/self-deception-sex-women

//vimeo.com/31028480

بخش نخست مقاله